Voler parlar d’un libre just e just paregut pot respòndre a tot un fum de rasons e de necessitats. Dire tot lo ben que se pòt pensar d’aqueu Pacient espanhòu1, es primier de tot faire ressòn au plaser de la lectura, aqueu plaser dau tèxte, per reprene l’intitulat d’un libre demorat famós de Roland Barthes, qu’es de segur per part subjectiu, mai que remanda a una realitat esprovada. Esprovada, e que, d’un biais, es possible de ne portar quauquei pròvas eventualas. I a primier de tot, aqueu plaser, que fai pas que créisser a flor e mesura qu’avançatz d’una pagina a l’autra. E que ne finís pas de s’emplir d’autrei plasers, mens vesedors a la debuta, mai qu’adicionats ai precedents e ben identificats fan se multiplicar l’impression primiera. Lo libre t’empòrta e i pòs ren: te laissas agantar a cada frasa, a cada mot quasiment.

Lo Pacient espanhòu ven ansin coma una aventura. Una aventura qu’a vista de nas se sembla a la que se pòt viure e meditar quand legisses un autre libre de Joan Ganhaire, sei romans policiers, per exemple, sei racòntes un pauc descabestrats dins d’epòcas fabulosas, e d’autres encara. Mai se sentís dins aquest obratge un perfum un pauc especiau, quicòm qu’escapa, tre la primiera frasa, a çò se seriá pogut esperar. « Ma rencontra coma lo medecin Deodat Passalaiga ten un pauc dau miracle ». Se siatz pas familier dei parlars lemosins, broncatz sus aqueu « coma » que lèu lèu lo comprenètz coma s’èra un « amb ». E fai tirar : tot s’encadena e landa, e ren vos escapa pas (avètz tanben a posita, a la fin, un glossari, mai que mai farcit de mots e de causas de la medecina, un dei temas majors qu’atravèrsan lo racònte que i caminatz dedins, a tota zuerta ò plan-planet, segon lei moments, mai totjorn sens dificultat).

Es temps d’o dire, e l’imatge de la cuberta n’es la clau provesida d’intrada, s’agís aquí d’un episòdi demorat famós de la vida de la persona representada sus aquela primiera de cuberta: « Jean-Ignace Granville: Francesco Goya peintre espagnol (1834) ». De la vida, ò puslèu d’aquela autra vida qu’es çò que se passa après : Goya, mòrt a Bordèu, ont aviá trobat un refugi, i foguèt ensebelit ; e mai tard son còs tornèt en Espanha, après doas exhumacions, en 1888 puèi en 1899. Son còs, mai pas lo tot de son còs, que i èra de manca la testa…

Es d’aqueu mistèri jamai vertadierament resougut que Ganhaire a fach lo motiu major de son libre. E d’aquela abséncia lo plen de son escritura e de son imaginacion. N’a sachut dessenhar un caminament, entre lei darrierei setmanas de vida dau pintre a Bordèu e sa mòrt, lo 16 d’abriu de 1828, e lo sègle XXI, fins au moment qu’el acabèt de redigir son racònte, pauc de temps abans que se publique. Çò mai espantant, dins aqueu caminament a travers lo temps e en companhiá de protagonistas divers, entre realitat mai ò mens verificada e de còps que i a totala, ò quasi totala, invencion, es lo laberinte que i dintram dedins, coma dins un monde doble, ò triple, e mai qu’aquò encara, un monde sempre a se metamorfosar ren qu’a pichòtei variacions que n’avèm pas tròp consciéncia mai que nos envaïsson pauc a cha pauc. Mèstre dau roman policier, Ganhaire, dins aquela fantasiá goyesca, nos passeja dins de paisatges que demòran en rèireplan de son monde personau : la vila de Bordèu, ont faguèt seis estudis de medecina e ont, de temps en autre, a pas mancat de situar leis aventuras de quauqueis-uns de sei personatges. Sei legeires afogats seràn benlèu temptats, coma ieu, d’i veire lei resovenenças de tala ò tala novèla d’un recuelh ancian, mai totjorn tant enfachilhaire, Lo viatge aquitan. D’autres i trobaràn una autra version d’aquela fresca de la dança macabra que se pòt veire dins l’abaciala de La Chaa-Dieu e qu’es estada represa sus la cuberta dau libre de Fabiana Garnerin2, ont l’autora, en critica empatica e ponchuda, debana la dança, umana tant umana, deis òmes e dei femnas dei libres de Ganhaire. Lo Pacient espanhòu es dedicat a Fabiana Garnerin, malastrosament desapareguda dins l’entretemps. Donan, aquelei coïncidéncias d’azard e de necessitat, un sens un pauc mai aponchat s’es possible au racònte bordalés de Ganhaire. Un racònte que s’acaba dins una postfàcia ont se pòt creire qu’es l’autor lo que s’adreiça au legeire abans de l’abandonar, solet, a sei soscadissas sensa fin, ultima cabriolada d’un narrator escondut dins l’ombra de son òbra : « En boirar veritat istorica e imaginacion, l’autor ș’es esforçat de rendre credibla l’istòria de la testa de Goya. E si ‘quò s’èra passat entau, per de vrai? » E se compren mielhs, legissent aquela postfàcia, que Goya, amb sa pintura tan desvariaira, sa vida trebolada e fin finala sa mòrt miserosa a Bordèu, es, dempuèi lei temps d’enfança de l’escrivan, quicòm coma l’ombra portada de sa pròpria existéncia, un doble fantastic e pasmens familier, entre cacalàs e lagremas. Una remembrança persistenta a travers leis epòcas e lei luòcs. Coma lo retrach dau pintre sus la cuberta e coma sei dessenhs e sei pinturas, que dins lei darrierei paginas dau libre ne podèm agachar una causida plena de sens e de ressòns.

Lo Pacient espanhòu, tot ben comptat (contat, s’aimatz mielhs) e rebatut, de Joan Ganhaire es un pauc mai un pauc mens lo libre dei libres. Lo plaser de dire e d’inventar, lo de se mesclar ansin ai trecimacis de l’Istòria granda ò pichòta e de la creacion, literària, artistica e autra, la poesia (es l’autor que l’assenhala a bòn drech anant) dei prescripcions medicalas e autrei descripcions de sabors diversas, tot aquò e tant d’autrei causas fan d’aqueu racònte una soma a l’encòp leugiera e seriosa, un viatge iniciatic dins leis encontradas pus escuras e pasmens pus esbrilhaudantas de l’umana condicion. L’escasença de tornar legir, ajudat d’un lum tot de magiquei clartats, l’òbra de l’escrivan e de ne’n perlongar lei riquesas dins l’ensag de Fabiana Garnerin.