Per dintrar dins l’òbra e l’univèrs de Joan Ganhaire, anam començar per agachar Lo libre dau reirlutz, paregut en 19791 e nos pausar la question : aqueste primièr recuèlh seriá pas fondator de l’òbra de Ganhaire ? Seriá pas una mena de clau per los comprene, l’autor, l’òme e son òbra? I trobam tot çò que vendrà puèi dins las composicions de Ganhaire. Lo títol suggerís qu’un libre es una pòrta granda que se dobrís sus un univèrs desconegut. Nos fa dintrar dins un monde de sòmi(s), de paur(s), d’amistat(s), d’odors e d’accions…, nos mòstra d’èssers identics (en aparéncia…) a nosautres e de vidas desparièras de la nòstra. Aital d’autras pòrtas se dobrisson dins nòstre èime.

Lo reirlutz… lo tèrme lemosin indica l’ubac, lo costat a l’ombra que vei pas jamai lo solelh, mas que ne recèp la lutz d’un biais indirècte que fa s’alargar e se modificar las formas, umanas e animalas, dins una clartat estranha. La sciéncia a mostrat que sens lutz, pas cap, pas pus de vida : lutz e lum son indispensables pels òmes, pel bestial e per las plantas. Pasmens lo monde an besonh d’ombra : las doas causas se completan per dire que tot es pas blanc nimai que tot es pas negre. L’ombra d’un arbre en estiu nos permet de profitar de la lutz del solelh, de ne percebre la realitat e l’existéncia. Mas lo calabrun, l’ora crepusculara, abans l’escuresina, semblan èsser una menaça, una angoissa e un pas malaisit de far abans la negror de la nuèch.

Totes los personatges de las nòu novèlas del recuèlh son dins l’escur de l’incompreneson e cèrcan una lutz que los sortiriá d’un embarrament fisic e moral, d’una solesa, d’una manca de comunicacion. Se pausan de questions existencialas, metafisicas, sus la vida e la mòrt : benlèu la concepcion d’un autor rescondut darrèr sos personatges…. Son, sens cap de dobte, las tematicas caras a Ganhaire.

Embarrament

Los diferents protagonistas son dins un embarrament fisic e / o psicologic. Es aquela sensacion que dona lo caractèr fantastic a las novèlas que contan de situacions que poirián ben èsser realas. Totes coneisson la soletat e la dolor morala inducha. Lo constat final es que jamai capitan pas de se liberar. La soletat e son corollari, aquel besonh fisic e moral de relacions umanas, la necessitat de comunicacion e d’amistat son una de las tematicas de gaireben totas las novèlas. Ganhaire remanda sos personatges a lor estat primièr de « Soletat »2, títol de la primièra novèla del recuèlh que s’acaba sus la pòrta que tampa l’espaci final.

Lo « solitari lo mai rufe » (p. 9) es defòra per fumar mas se languís e sentís lo pes de sa soletat. A enveja de companhiá sustot a l’ora malaisida, malenconica ont nenes e vièlhs sentisson mai prigondament la fin de quicòm, la paur de la nuèch, de la negror inquietanta que ven. Mas « la jòia prigonda », « lo gost de viure » (p. 11) van èsser decebuts. L’òme ven violent de colèra quora se tracha que los animals nocturnes qu’aviá amistonats e li avián respondut, èran d’òmes coma el : sas illusions son traïdas. Pasmens s’abandona al plaser d’aquela comunicacion originala : « tirí dins la nuech lo mai brave choitonament que se siá jamai envolat d’un gorjareu d’òme » (p. 13).

Al contrari de la volontat del solitari de contunhar de charrar amb los òmes que retipan los animals del ser, lo libre arbitre, la reflexion personala del Comte dins lo tèxte « Lo chasteu »3 semblan inexistents. L’òme, de « pita santat » (p. 23), se daissa portar per son servicial, que sap se « far obludar » (p. 24), que li causís sos vestits segon la sason. Emai s’apartenon a dos mitans socials diferents, an pas gaire besonh de se parlar per s’endevenir. La regularitat monotòna de la vida pauc a cha pauc fa fasti al servidor e tot li ven en òdi ; es l’« ennuei », « nòstre ennuei » (p. 23 e 24) qu’exprimís clarament. Un jorn de freg, causís un vestit leugièr e lo Comte li fa fisança emai se dins sa letra confessa aver comprés l’intencion de son esclau dempuèi trenta ans, e lo merceja per aquel acte mortal mas liberator d’una vida rotinièra, aissabla, qu’el aviá pas agut lo coratge d’i metre fin. Se l’esclau pensava se salvar de l’embarrament dins lo chasteu, es lo contrari : lo testament del Comte enclausèt definitivament l’òme que sap que degun li portarà solaç quand sonarà l’ora de sa quita mòrt… se petaçarà solet : « i aurá degun per m’ajudar a prener un costume d’alpagà per un matin d’ivern » (p. 28).

Lo bibliotecari4, coma l’esclau del castèl, dempuèi cinquanta ans es embarrat dins un « cementeri » de libres venguts d’amics, ont es « estat urós » (« Lo bibliotecari », p. 35). Aima de los careçar, respirar lors sentors. Son aurelha s’es agusada als bruches divèrses « dins lo silenci de las nuechs » (p. 35). Mas un dangièr menaça : los vèrmes pichons que devòran lentament, segurament « la paraula daus òmes » (p. 37) e transforman los libres en cadavres malgrat la susvelhança del bibliotecari qu’un espèr fa viure : veire, ausir dintrar qualqu’un per manlevar un libre. Aital servirián e aurián una vida… Mas « la Font Prigonda » (p. 37) es una illusion e l’òme va èsser traït. Lo sòmi « per rire » (p. 36) ven cachavièlha quand un òme demanda « Lo Libre de la Nuech » (p.38) ; libre de « titre estrange, quò parla nonmàs de lum, de vita, de solelh » (p. 39). Lo bibliotecari a pogut « trasveire » la vida reala : la clartat que passa per la pòrta mitat dubèrta l’embòrnia coma la lutz enlusèrna los presonièrs de la bauma de Platon5. Pel filosòf, la lutz dona la coneissença mas totes los òmes son pas prèstes a ne sasir la prigondor e aiman mai demorar dins l’escur de la tuta.

Lo bibliotecari es tanben lo fraire de preson d’aquel protagonista de la novèla « La chaminéia »6, propietari fortunat d’« una brava maijon » (p. 29) , que passa sas jornadas dins los archius, cementeri de libres vièlhs, ont el tanben s’agrada. Un lagui li ven de « Quela garça de chaminéia » (p. 30) que donava pas de calor, sonque « un fum sorniaud ». Urosament rescontra un jove, Jan Dau Mas, que ven se’n ocupar e càmbia la vida de l’ostal e sustot la vida de la femna. L’òme es urós de tornar lo ser dins una « maijon vertadierament perfeita » (p. 33) ont l’esperan « un fuòc naut e clar » e « lo rire de [sa] fenna »(p. 33).

L’orguèlh e la sufisença de l’òme son ridiculizats per l’autor. L’ironia de Ganhaire es tan clara coma lo fuòc : se trufa de l’òme que viu per procuracion gràcias al jove que coneis las paraulas secretas per parlar a la chiminèia, sap cossí alucar lo fuòc (ralucar la flamba d’una vida amorosa perduda ?) e tornar donar lo vam e la vida a la femna que ela, viu simplament una vida de femna urosa e satisfacha.

Quand lo narrator conta pas a la primièra persona, s’adreiça de còps que i a al lector. Mas Ganhaire nos daissa presonièrs nautres tanben de nòstre ròtle de lectors que podèm pas far res. L’autor autoriza pas tanpauc los protagonistas a aver de relacions umanas, socialas, prigondas o d’amics vertadièrs.

Amistat

Montaigne7 disiá que l’amistat es quicòm que s’explica pas ; es o es pas. Mas es una responsabilitat ; es malaisit d’èsser amics. Òm pòt èsser maladreches e se trompar, en paraulas e/o en accions, coma foguèt lo cas d’Antonin e de son amic, dins la novèla « A la vita, a la mòrt »8. Sèm dins una situacion que seriá estada possibla : las odors de cosina embauman e fan montar pel narrator lo sovenir d’una serada amb Antonin. Mas lo condicional passat dels vèrbes suggerís que res foguèt aital. L’amic sauvèt Antonin del suicidi. Lo bon voler, lo desir de tornar l’amic a la vida son estats a l’origina d’un òdi : « O ! Antonin, coma as degut me aguir, ió que t’ai oblijat a tornar far lo chamin dolent » (p. 55). La fraternitat que los unissiá foguèt la causa d’un acte mancat : « sans reflechir », aviá « sauvat una vita que vólia pas èstre sauvada » (p. 55). Un an après, un ser de « la sorniera d’octòbre » (p. 53), accepta de daissa morir « l’amic de totjorn, risolent, viu » (p. 56), que li « daissa una segonda chança » (p. 56) ; aital li dona una pròva de son amistat. Aquesta còp, per se far perdonar, l’amic li explica que lo va daissar morir solet ; aital escaparà a una vida qu’asira. Son estats amics « A la vita a la mòrt ».

Una autra situacion d’amistat mancada dins un luòc d’embarrament diferent es la « Chambra trenta dos »9 de l’espital ont de joves, futurs medecins, van aprene « çò qu’es la sufrença » (p. 42). Per aquò far lor van injectar « una pita maladiá » (p. 42). Aital saupràn çò que sentisson los patients e los malautes : angoissa, patiment, paur de la mòrt. Se, a la debuta, los estudiants se trufan e se rison del professor, progressivament, amb una precision cirurgicala dins las datas e los jorns que passan (3 de junh – 19 de junh), totes los joves sortisson. Demòran sonque dos amics, Casteths e Jan Costilhas. A partir d’aquí, 12 de junh, las oras son contadas amb las ocupacions e las preocupacions d’un espital. Los joves s’espian : quines son los simptòmas, qual va èsser malaute, qual va morir primièr ? Los medecins passan sens res dire a degús : « Pas un mot » (p. 49) ; lo mitan medical es plan conegut per Ganhaire ! Coma coneis precisament las condicions de l’agonia de Casteths dins lo còma. L’amistat de la debuta a desaparegut : la competicion, la rivalitat per s’en sortir o per morir son vengudas la lei : cal que morigue l’autre ! Jan delira, desparla : « Ane, Casteths, creba, creba viste, te’n prege ! », (p. 50) e passa de l’espèr : « Dóman, sirai defòra ! » (p. 50), al desespèr : « Lo Casteths es totjorn pas mòrt » (p. 50). La morala d’aquela novèla es que los dos joves en plen deliri se son entretuats per dire de viure, egoïstament, cadun sa vida. Lo rapòrt medical de lor mòrt es gaireben identic, clinic e freg. An patit coma de malautes vertadièrs mas i a pas agut cap d’umanitat entre eles. Benlèu serián pas estats de bons medecins capables d’empatia… e lo metge « fòu » (p. 43) a capitat son exercici. Venèm de veire cossí d’amics se pèrdon fàcia a las dificultats.

Se las odors de cosina esvelhan los sovenirs de l’amic d’Antonin, d’autres sovenirs pesan sus l’esquina d’un autre Jan dins la novèla « Lo pes daus sovenirs »10. Partit d’un ostal grand e d’una familha rica, quinze ans fa, torna a sa vila coma un vagabond. Es reconegut per Peir Delpueg, escaisnommat Pechot, « con coma sos pès » (p. 59). Aqueste, generós e content de tornar veire un amic d’escòla, li dona per manjar, per se vestir e mai li procura un trabalh de desmenatjaire. Mas un jorn, amb lo Fernand, transportavan un pianò que Jan reconeguèt coma l’instrument ont el e sa sòrre jogavan la « Letra a Elisa ». La musica e los sovenirs, « los sovenirs son tròp meschents » (p. 66), coma o ditz, espetan dins sa memòria e lo desvàrian fisicament. Aquela marridesa es tot lo contrari de la vida plena « de beutat e de douçor » (p. 67), suls cais de la ribièra, amb lo solelh, los aucèls, ont aviá trobat refugi l’enfant, temptat benlèu per l’aiga dormenta del riu... Mas coma los autres personatges de las novèlas, victimas d’una logica despietadosa, al ser, tornèt a l’ostal… Aquesta novèla, « Lo pes daus sovenirs », es la pus longa e benlèu la pus complèxa : emai se los sovenirs se debanan dins un contèxte precís e puslèu concret, amb la vila, l’aiga e la natura, lo desplaçament d’epòca del present al passat, sens transicion, e lo nombre de personatges en scèna, tot demanda un pauc mai d’atencion. Sèm dins lo cap de Jan mas sentissèm tanben sa dolor quand son còrs soslèva lo pianò per lo montar a l’estanci d’un ostal ric coma èra lo sieune autres còps : « « nòstre pianò se sentiriá pas despaïsat » (p. 68). L’instrument es estat causit per la maire de Charles, un enfant que lo revèrta : « Àvia lo regard dur daus que se senton dondats » (p. 68). Podèm veire una mena de relèva : Charles es l’enfant qu’èra Jan e dins sos uèlhs, lo narrator reconeis la lusor que deviá èsser la sieuna : colèra e revòlta contra sa situacion. Fa fisança a l’enfant per menar sa vida, puslèu qu’als adultes…

Mas lo pes del pianò – e lo pes dels sovenirs – es vengut tròp pesuc e Jan dèu daissar anar l’instrument que li tomba dessús e lo nafra. A l’espital ont es sonhat, d’unes amics lo venon veire : lo Pechot, Fernand, Charles… Mas es encara aquí lo recit d’una amistat mancada : lo Pechot e Jan apartenon a dos mitans socials diferents e se pòdon pas comprene : i aviá pas de vertadièra amistat entre eles. Paradoxalament, l’accident li aviá tornat de vam per se’n anar un còp de mai sus la rota. Aquela rota que tant agachava l’esclau del Comte del castèl coma un sòmi, una illusion, un espèr de libertat, el, Jan la prendrà. Mas es un autre biais d’embarrament rescondut jos l’aparenta libertat de movements.

Malgrat aquela aparéncia de libertat, totas las novèlas se debanan dins l’encastre d’un « Huis Clos »11. Se la comunicacion e los contactes umans amb « los autres » son necessaris per nos realizar e nos conéisser, empacha pas que son un infèrn, coma o ditz Sartre : « L’enfer, c’est les autres ». L’agach dels autres es important : se lo solitari es descorat pels òmes, se salva per la « comunicacion » amb los animals. Lo Jan se sentís jove quand son uèlh crosa los de Charles. Emai se s’es enganat, l’amic d’Antonin a besonh de l’agach marrit d’Antonin per comprene son error : « i ávia dau mesprètz, de l’aguissança, de la colera per lo conaud que ávia tot enfoirat » (« Lo pes daus sovenirs », p. 55). Estudiar l’evolucion de lor estat de santat fa besonh als dos estudiants en medicina per se creire vius. L’òme de la chimenèia a besonh d’un gafet per far foncionar son ostal e sa vida conjugala… Cadun a besonh dels autres per existir, per se sentir viu. Mas avèm pas a obesir a lor vejaire ; los autres son pas nòstres jutges.

Coma de parpalhòls, los eròis se baton per sortir d’un enclaus que sentisson mas que veson pas. Son (benlèu coma nautres tanben…) dins una preson de veire. Pòdon véser, pòdon ausir çò que se passa ; pòdon respirar los perfums, las odors de la vila e de la natura. Mas la paret invisibla que los enròda los empresona definitivament. Los luòcs d’embarrament son enmascats : lo castèl, la bibliotèca, los archius, l’ostal del reirlutz ; l’espital benlèu tanben coma la chiminéia ont las sensacions de mièja libertat de movements e de pensada se mesclan amb l’impression d’empresonament fisic e moral ; los sentiments de paur, d’angoissa, de suspicion dominan totes los protagonistas e las novèlas… manca lo monde femenin que sembla a despart.

La Femna

Emai se Ganhaire presenta un univèrs gaireben masculin, dins la novèla « La chaminéia » vesèm aparéisser unas criticas plenas d’umor mas tenchas de misoginia : « jamai me siriá pensat que lo bon tiratge d’una chaminéia las poguès far tant urosas ! » (p. 33). Dins lo tèxt « Lo pes daus sovenirs », apareisson doas femnas : la professora de pianò de Jan que la sonava « Tripla Cròcha » (p. 67), missanta femna, vièlha e sadica (sovenir personal de las leiçons d’enfança de l’autor ?) e la maire de l’enfant que li vòl donar una educacion digna de sa categoria sociala, coma la maire de Jan o aviá fach. La sòrre es pas plan aimabla amb lo fraire malbiaissut : « Jugava finament, ela, la garça, » e agachava lo Jan d’un « regard mocandier quante sos dets volaven sans la mendra error » (p. 65). Aquelas femnas son de « gent meschents » (p. 68). La sola que sembla aimabla e urosa es la femna dins la novèla « La chaminéia ».

Ganhaire daissa sos personatges libres de sos actes. Mas pas cap de sos eròis sembla menar un rasonament logic, san e clar. Òm diriá que lor rason dormís coma dins l’òbra de Goya12 : « El sueño de la razón produce monstruos », que mòstra una molonada de monstres que viran a l’entorn del cap d’un òme endormit.

[Los caprichos]. P. 43, El sueno de la razon produce monstruos : [estampe] / [Goya] | Gallica (bnf.fr)

Lo fantastic

Son benlèu las novèlas « Raibe negre »13 e « La pòrta dau reirlutz »14, la darrièra, las pus irrealas e fantasticas del recuèlh.

Podèm pas decidir de nòstres raibes… es çò que nos fai pensar a la novèla « Raibe negre ». Pasmens, X…, l’amic del narrator, la cinquantena, un òme tranquille e aimable amb una « serenitat naturala » (p. 17) e puslèu fortunat, qu’a « gut l’urós desplaser de perdre sos paubres vielhs juste au moment ante ilhs començavan d’aver mestier de eu » (p. 15). L’oximoron « l’urós desplaser » sotalinha lo ròtle de l’astre que perseguís aquel òme plan individualista e egoïsta ! Vòl conéisser l’angoissa nocturna, coma totas sas relacions. X… fa fisança a son amic en li contant son aventura : pas degús lo jutjarà. Exprimís un desir plan curiós : aver de raibes negres, es a dire de cachavièlhas. Es fòrça malaisit de trobar aquesta merça qu’en realitat existís pas, pasmens un jorn acaba per se’n crompar dins un luòc insolit, irracional, una de las « barracas de fieraires » (p. 18). L’ironia de l’autor se vei quand conta qu’après aver trobada la bóstia de cachavièlhas lo narrator a fach « lo pus brave raibe » (p. 20) coma s’èra content e satisfach de son aquisicion. Per un astre fòrça susprenent, aviá oblidat son mantèl e lo cofret que conteniá l’objècte de son desir e qualqu’un lo li aviá raubat ! Apren que son raubaire èra « mòrt d’una faiçon bien estranja » : « mòrt de páur dau temps que dúrmia… » (p. 21), dins son lièch (çò que semblariá un pauc normal). Per mercejar aquel desconegut que li aviá sauvada la vida, cada an, coma se sentís una mena de culpabilitat d’èsser viu, li va « portar quauquas flors sus sa tomba » (p. 21) ; una forma d’amistat mancada ?

La novèla que tampa lo recuèlh, « La pòrta dau reirlutz », a una tonalitat diferenta. Dins la vila vièlha, un ser, qualqu’un sembla se passejar sens cap de tòca… L’evocacion de l’encastre es umanizada per las odors, lo jòc del solelh e una mena de personificacion dels ostals nauts e sornes : « las maijons nautas e sornas eschanjaven un pauc de solelh contre de las sentors de cosina a l’òli e de corredors umides » (p. 75). Encara un còp una logica coneguda per el sol, sens pietat, mena los pès de l’eròi prèp d’un ostal que « Ávia un sabe què d’inachabat, de mòrt nonmàs nascut » (p. 76). Sa pòrta n’es duberta… curiosament, coma d’un biais magic : « se vèsia ben que qu’era pas una man umana que ávia torsut las pòsts e las farraduras » (p. 76). Doncas apareis la possibilitat d’una fòrça estranja, extraordinària… Ganhaire analisa lo comportament d’aquest òme : « era atirança, mas d’una atirança mausana » (p. 76) que provòca una molonada de questions a prepaus d’aquel edifici misteriós. Se gaireben totes los personatges de las novèlas an volgut conéisser la dolor, la paur e l’angoissa, aicí descobrissèm la realitat concrèta de las reaccions fisicas de crenta quand lo personatge se tracha que lo relòtge pica las oras : « la destressa » e lo « desesper » (p. 79) e mai una mena de dolor que li sembla que n’aviá recebut « la lava sonora » (p. 78). Èra pivelat de paur coma un aucèl per la sèrp : « La prumiera eschinlada faguet nàisser en eu un fuòc que calet son còr una segonda  (p. 78). Dins un segond moment, l’estil rapid e las frasas cortas sostenon la correguda desalenada de l’òme :

Subremontant son engraupida, se lancet vers lo corredor sorne. E, dau temps que lo dindinament s’emplíssia d’angoissa e d’una sòrta de lerpeior, drubit las pòrtas a la volada : corredor sans fin, sans lum, corredor de dòu, de beutat morenta, de continuitat en tren de s’abolir. (« La pòrta dau reirlutz », p. 79)

Tornar donar « la vita » al relòtge, èra doncas una question de vida o de mòrt. Èra vengut « vibrança de veire fin tustat per l’ongle » (p. 79). Aquel imatge es un tròç de poesia que participa de la beutat del tèxte coma l’expression : « respons de las nautas ròchas de la mar a la votz de las serenas » (p. 79) e coma l’evocacion imatjada d’un disc lusent : « lo solelh bolegava enquera lentament dins lo ventre dau relòtge » (p. 79). Lo relòtge simboliza lo còr de l’ostal que son « lum balançaire » (p. 79), coma la musica masca, enfachina l’òme que trampèla e que, sens agachar la lutz, « per lo dernier còp, butit la pòrta dau reirlutz » (p. 80). S’es daissat empresonar per l’ostal breish, per i morir. L’embarrament… Pòt èsser una mena de preson acceptada, ont lo personatge se crei èsser mèstre de son avenidor. En realitat es un suicidi, una mòrt volguda.

Sèm dintrats tre la debuta del recuèlh dins un monde oniric e sens logica racionala, cartesiana. Tot aquò adobat per l’art de l’escritura de Ganhaire que nos entraïna dins un monde fantastic. Dins la novèla « Lo pes daus sovenirs », l’autor mescla los estils dirècte e indirècte, las conversacions que donan vida a l’istòria sostenguda per una tecnica gaireben cinematografica.

Cinèma

« La pòrta dau reirlutz » es la novèla que Ganhaire bastís coma s’èra un filme amb de precisions e de detalhs suls personatges. Ganhaire ten una camèra en mai d’un estilò per descriure la progression lenta e malaisida de l’òme dins l’òrt d’en primièr, ont descobrís la vegetacion, plantas e èrbas. Dins l’ostal, ont regna la lutz, la « lumiera que parla dau defòra aus que la vòlen escotar » (p. 78), la lentor de la visita dona encara a l’autor l’escasença de passejar l’uèlh suls mòbles.

Dins lo recit « Lo pes daus sovenirs, es la meteissa impression que dona la progression de la montada del pianò al « segond estatge » (p. 68). Mas es sustot la casuda lenta (p. 69-70), una mena de ralentit cinematografic, quora lo pes dels sovenirs portats pel pianò obliga Jan a abandonar brutalament la lucha per sosténer l’instrument. Una ellipsi nos apren que li tombèt dessús, sens pietat e li a daissat un sovenir fisic incrustat dins sa camba : jamai pus oblidarà. Avèm una mena de flash back quand l’amic d’Antonin torna pensar a un moment agradiu del passat, dins la novèla « A la vita, a la mòrt ». L’escritura de Ganhaire se fa cinèma, de còps que i a…

Conclusion

Escriure es un plaser e un besonh, es un trabalh seriós coma se vei dins los dos recits titolats « La chaminèia » e « lo bibliotecari ». Per reprene çò que disiá Georg Kremnitz a prepaus de l’escritura de Joan Bodon : « s’aviá escrich dins una lenga dominanta sa votz seriá coneguda de pertot »15, se Ganhaire aviá escrich, s’escriviá en « langue majoritaire », francés, italian o espanhòl…, seriá reconegut, revirat e legit d’en pertot e auriá la renommada e la glòria d’un Andrea Camilleri o d’un Vásquez Montalbán, autors de romans policièrs amb una tòca umanista e sociala… Causiguèt d’escriure en occitan, en lemosin. Per de qué ? Benlèu vaquí qualques pistas : volontat de dire dins sa lenga çò qu’es personal, necessitat d’exprimir en lemosin sos sentiments prigonds coma exutòri a çò que vei e viu cada jorn dins son mestièr e de tornar far montar los sovenirs doloroses o joioses pel truchamand de personatges mai o mens fictius, possibilitat de fargar de mots o d’emplegar un vocabulari variat, pus precís, pus umoristic en lemosin, mai qu’en francés, presentar sens lo citar son terrador de Dordonha…

Ganhaire nos mena a la descobèrta de mondes qu’èran son mitan professional que sosten la psicologia dels eròis malgrat eles d’aquel teatre uman, ont totes patisson dins d’aventuras que ne son d’actors involontaris e que revèrtan coma de bessons l’autor Joan Ganhaire. Pasmens, totes son tractats amb benvolença per aqueste.

Totes los temas ligats a la societat son evocats : la fragilitat de l’amistat, l’isolament, las dolors o los plasers, la question inquietanta de la fin de la vida amb una mòrt cercada (suicidi) o redobtada. Aqueste punt es benlèu en relacion amb la question de la lenga occitana lemosina e de sa vitalitat ; es de segur per aquò que causiguèt la lenga de son terrador. Dins sa bibliografia, après aqueste recuèlh, trobam de cronicas, d’autras novèlas, de romans de capa e d’espasa e sustot de romans policièrs ont son escritura, sa lenga lemosina e son art cinematografic ligats a l’esperit fantastic, irracional e meravilhós qu’emplena las òbras regaudisson los lectors pivelats pel raconte, al mens totes los que coneisson l’occitan. Es una rason per legir e tornar legir Joan Ganhaire.