|
|
|
Dau vent dins las plumas (IEO edicions, 1992) e Las islas jos lo sang (IEO edicions, 2006)
1648. Joan Francesc Barnabeu Segur de Malacomba, 18 ans, a pas qu’un sòmi : venir mosquetièr. Pasmens, quand lo rescontram a la debuta de Dau vent dins las plumas, n’es luenh. Cal dire que Malacomba, la plan nomenada, es pas lo luòc ont un jove que cèrca l’aventura auriá enveja de demorar. Dins aquesta proprietat d’una familha de la pichòta noblesa apaurida tot sembla grís a Barnabeu malgrat l’amor de sos parents e de son fraire un pauc innocent, Parciriam. Quand lo nòble vesin – un bocin en colèra – ven se’n prene als Malacomba perque sopçona Barnabeu d’aver engrossat sa filha, e que Parciriam lo tusta amb una pèira, nòstre eròi vei l’escasença de partir pels camins. Assumissent lo crimi en plaça de son fraire, fugís sens tròp saber ont anar mas amb l’idèia de viure enfin una vida d’aventuras. D’alhors, es lo caval de la victima, que Barnabeu l’a raubat, que va causir lo camin de prene. La seguida de las peripicias serà de la meteissa farina : Barnabeu aurà pas gaire léser de causir e son las circonstàncias que lo menaràn aquí o ailà. De las Charentas a Bordèu, Barnabeu viatja perseguit de misterioses òmes vestits de roge e ramosa alentorn d’el tota una tropa eclectica que se met al servici d’un projècte mai grand en rapòrt amb la Revolucion que se mena al meteis moment en Anglatèrra. Es d’alhors sus un batèl navegant cap a Londres que s’acaba Dau vent dins la plumas (publicat en 1992) al moment ont nòstre eròi s’avisa qu’a doblidat darrièr el la letra que deviá portar a Oliver Cromwell. E al legèire li caldrà esperar 14 ans per conéisser la seguida de las aventuras de Barnabeu amb la parucion de Las islas jos lo sang en 2006.
Per un esbauç d’analisi purament literària remandarem lo legeire al trabalh que faguèt Fabienne Garnerin dins sa tèsi sus Joan Ganhaire editada en 20221. Nòstre rendut-compte de lectura portarà puslèu sus qualques consideracions a prepaus de la causida de l’autor d’escriure dins un genre popular e gaireben considerat coma « menor », lo roman de capa e d’espasa, en i portant sa marca particulara e sus son biais d’utilizar lo contèxt istoric del temps que l’accion s’i debana.
La causida del genre romanèsc
Lo roman en occitan existís. Mas, o cal plan dire, demòra un genre minoritari dins la literatura d’òc ont la poesia o la pròsa poetica demòran lo genre privilegiat dels escriveires. S’agís tanben, dins una cèrta mesura, d’una question d’ambicion literària, del besonh de se virar cap a un genre « màger » e tanben de la question del rapòrt amb la situacion sociolingüistica de la lenga : la poesia permet d’escriure dins la lenga sens aver besonh de se pausar la question de la realitat de son usatge quotidian. Question qu’un autor de roman contemporanèu se deu necessàriament pausar e que pòt representar un abisme d’interrogacions que, d’un cèrt biais, tòca tanben a l’intim, al rapòrt de l’autor a sa lenga d’escritura qu’es pas forçadament sa lenga mairala nimai una lenga que pòt utilizar dins sos rapòrts socials de cada jorn.
Autre genre presat, la novèla. Lo raconte cort a tanben una utilitat particulara : es possible de l’utilizar en classa. Cal pas negligir aqueste aspècte. Ara que la transmission de la lenga se fa pas mai en familha e que l’escòla es lo luòc de formacion de futurs locutors, la literatura occitana – una partida al mens – se pensa tanben en tèrmes de pedagogia. D’autant mai que son pas rares los escriveires que son tanben ensenhaires.
Tot aquò dit, lo roman pòt permetre de conciliar una part d’aquestas constrenchas e dels besonhs descrits aquí. Lo roman popular en particular, « de genre », que siá de sciéncia-ficcion, de fantastic, de policièr… autoriza a l’encòp una amira literària e una preocupacion pedagogica. Permet d’esquivar un pauc la question de l’usatge de la lenga en jogant a « coma se », coma o fa d’alhors Joan Ganhaire dins sos polars que plaça dins una ipotetica Republica occitana2. E nos sembla que lo diptic Dau vent dins las plumas / Las islas jos lo sang illustra perfèitament aquel trabalh de compromés entre las diferentas amiras que venèm d’evocar a lasqualas n’apondrem una autra, plan importanta, qu’evocarem mai luènh.
Lo contèxte istoric
Qual ditz roman de capa e d’espasa ditz contèxte istoric. Lo moment causit per Ganhaire es pas innocent. En plaçant l’accion dins las annadas 1648-1649, al moment de la Revolucion anglesa, a Londres, mas tanben a Bordèu, pòt abordar las debutas de l’Ormada dins l’encastre de la Fronda dels princes e, solide, los ligams de la capitala de Guiana amb l’Anglatèrra. En mai d’aquò, en se trapant confrontat a son istòria familiala e a la de sos companhs d’aventuras, Barnabeu descubrís las guèrras de religion, las revòltas dels Crocants o encara lo comèrci triangular qu’enriquesís los pòrts de França e d’Anglatèrra.
Sus aqueste aspècte istoric, Ganhaire fa un trabalh fòrça seriós. Sus de questions que remandan, de còps, dins una part de la doxa occitanista, a una cèrta mitologia istorica, que va del supausat caractèr intrinsècament revolucionari del pòble occitan a la question de las Províncias Unidas del Miègjorn que, per d’unes militants, aurián poscut representar un punt de partença cap a una autonomia miegjornala, l’autor evita la trapèla – qu’es aisit de i tombar dedins – del roman didactic a destinacion dels militants.
Solide, la Revolucion anglesa, que representa la màger part del contèxt istoric del diptic e mai particularament del segond roman, permet de faire un pauc de lum sus las relacions entre l’Anglatèrra e Bordèu. Mas, mai que tot, Ganhaire esclaira lo legeire sus l’Ormada, aqueste partit bordalés de pichons borgeses e artesans que vòlon èsser melhor representats al dintre de las institucions de la ciutat e que s’opausan entre autres al governador Jean-Louis de Nogaret de la Valette, duc d’Epernon. Sèm, al moment de l’accion dels dos romans, dins los meses de la creacion clandestina de l’Ormada e Ganhaire a doncas pas besonh de dintrar dins los detalhs complèxes de la seguida del moviment, sa capitada, sa recuperacion per lo prince de Condé dins l’encastre de sa rebellion contra Loïs XIV, e sa caduda. Pasmens en qualques linhas – una tirada d’Angelo – assabenta lo legeire e aviva sa curiositat. Meteissa causa per çò qu’es del comèrci triangular a travèrs la descuberta per Barnabeu de negres a Bordèu e, un pauc mai, tard, dins una scèna tragica de Las islas jos lo sang, sus un batèl negrièr ont comença son amistat amb Bateké. Avèm parlat del duc d’Epernon, figura istorica de tria per un autor de roman de capa e d’espasa. Personatge ambigú, autoritari, que banha dins los complòts… e que reprimiguèt la revòlta dels Crocants de 1637 a laquala Ganhaire fa participar lo paire de Barnabeu que ne ven un dels menaires. Aquí tanben, es l’escasença per l’autor de parlar d’aquelas « emocions » popularas e de la condicion de la pichòta noblesa occitana desargentada. Brèu, Joan Ganhaire crea un contèxt istoric solide, plan documentat, mas fòrt plan integrat a son raconte. Sacrifica pas son accion al besonh didactic e pasmens, sap faire en sòrta d’aprene de causas al legeire o, al mens, de lo butar a s’i interessar.
Nos pareis doncas que si l’autor es conscient de l’importància de fargar un encastre istoric realista e, d’un cert biais, de sa mission pedagogica d’aquel punt de vista, evita de li balhar una plaça tròp granda al detriment de son intriga e de sos rebombiments.
Un roman de capa e d’espasa ? parodic ?
Car abans tot, aquel diptic es plan un roman de capa e d’espasa. Un roman que pren a l’encòp la forma d’un omenatge a Dumas e als Trois mousquetaires e la d’una parodia. Tre la debuta, lo despart de Barnabeu de sa familha desargentada del Sud-Oest, amb l’espasa de son paire, per partir a l’aventura, el que sómia de devenir mosquetièr, fa resson a la debuta del roman de Dumas ont d’Artanhan, a 18 ans el tanben, quita sa Gasconha amb l’espasa pairala per faire mosquetièr. Per quant a Oliver Cromwell… lo retrobam aquí coma dins Vingt ans après de Dumas. Aurem d’alhors l’escasença de crosar los mosquetièrs de Dumas dins Las islas jos la sang, dins un bèl exercici de mesa en abisme de la part de Ganhaire.
E coma Dumas, l’autor peiregordin jòga amb los rebombiments. Mas vai mai luènh en los multiplicant a bèl èime. Aquò balha al raconte un ritme trepidejant e participa del ton leugièr de l’ensemble, al limit del pastiche. D’alhors, en tant que metge, Ganhaire s’amusa de sos confraires del sègle 17en e se daissa volontièrs anar a l’umor escatologic amb lo personatge de Botinaud, doctor pauc competent afogat de lavaments. Aquò empacha pas que i aguèsse tanben de vertadièrs moments de tension dramatica e de suspense, de scènas esmoventas e d’istòrias d’amor polidas.
Conclusion
Es un equilibri gaire aisit de téner entre socit didactic de parlar d’un periòd complèxe e de causas gaire joiosas, derision e aventuras. Joan Ganhaire o capita pasmens. Primièr perque escriu amb un entosiasme quasi ninòi que se sentís dins son escritura ; es la jòia simpla de contar qu’òm sentís aquí. E perque se causís un genre considerat sovent coma menor, escriu son istòria amb seriós : s’apueja sus sa coneissença pregonda del genre en question. S’apueja tanben sus una coneissença autan pregonda del contèxt istoric e sus una escritura que, jos aquel entosiasme ninòi que disèm, pren al seriós la necessitat d’ofrir al legeire una òbra de qualitat.