En garda !

Per començar : un chale...

Trantalhèri pas gaire, i a d’aquò qualques meses, per una nuèit d’ivèrn, a Barcelona, quand Maria-Joana Verny me prepausèt de mandar quauque res a Plumas a prepaus de Joan Ganhaire...

— Òc, per Dau vent dins las plumas... !

E aquò per lo plaser fons qu’aviái ressentit a legir aquel roman, vint ans aperabans, quand i dintrèri per lo primièr còp, aprèp la lectura – plan mens risolièra, tant se’n manca, mas pertocanta – del Libre dau reirlutz, Lo darrier daus Lobaterras o Lo viatge aquitan.

Atal, çò primièr que me venguèt a la mementa foguèt lo plaser qu’èra estat lo mieu a acompanhar Barnabeu e sos amics dins son escorreguda, que los va menar d’un recanton del Perigòrd Negre als cais de Bordèu e l’enrambolhadís de carrieròtas de Londres, en tot passar pel castelet de Polinhac, la mar enrabiada e un sens fin de bagarras, chaples, arrambatges e reviradas de fortuna – desamors compresas...

Un plaser que de l’autor passa al legeire dempuèi lo primièr moment, qu’aital partejan lo sovenir d’un esmeravilhament comun : lo qu’esprovèron a lors primièras lecturas, o als primièrs filmes d’aventuras que los faguèron badar...1

Es per aquò qu’ai de mal a m’adralhar dins lo comentari d’un roman coma Dau vent dins las plumas aplechat tan solament de filologia, e aurai pas vergonha a far passar al primièr reng lo chale qu’aguère a legir Stevenson a mos uèit ans e a m’azardar puèi pels camins de sòmi de recits e filmes coma Lo capitani Blood, Scaramouche o Los contrabandièrs de Moonfleet...2

Un chale que de segur èra tanben lo de l’autor al moment d’escriure, doblat de contaire – çò que fa de la lectura un exercici d’escota e de comunion3.

E tant que sèm a la debuta, digam qu’a aqueste plaser i ajudan tanben bravament las illustracions de Françoise Caillet, que balhan a la perfeccion lo caractèr ninòi e tot bravàs de Barnabeu – a començar per la primièra de cobèrta, ont es lo tafanari de Fleur de Lys al grand galòp que nos es mostrat, ambe lo gojardèu, cambas escartadas, que se ten suls estrius, alara qu’una bèla pluma blanca sembla voler s’envolar de son capèl...

Una cropa que fa pensar a Jolly Jumper e a Lucky Luke, va sens dire, a la tota darrièra illustracion de cadun de sos albums (I’m a poor lonesome cowboy...), mas tanben a Guilhèm de Cabestanh, qu’al ms. 854 de la BnF, fb.105, se’n va tot plan planet, d’esquinas, cercar una autra dòna : En autra terra irai penre lengage...4

Digam donc, per començar, que Dau vent dins las plumas e Las islas jos lo sang son en plen dins las règlas del roman « de capa e d’espasa » : una succession galopanta de persecucions, intrigas, escaramossas, naufragis e maissants rencontres a l’agrat de milanta auvaris, entrebescada d’amors dolorosas, que jòga a l’encòp sul còdi del genre istoric – l’Ormada, la Revolucion puritana en Anglatèrra e lo masèl de Drogheda, en Irlanda – e d’iniciacion a la vida adulta, entre innocéncia e decebuda.

E aquí, per çò qu’es de l’intertextualitat e l’architèxt, nos cal remetre a la comunicacion que Joan-Claudi Forêt faguèt a la Jornada d’estudi CAPES dedicada a Joan Ganhaire e Lo darrier daus Lobaterras qu’en 2008 se tenguèt a Tolosa5, ont se referís a un bon pro d’elements represes de romans coma Le Comte de Monte Cristo, d’Alexandre Dumas ; Le Capitaine Fracasse, de Téophile Gautier, o Le Bossu, de Paul Feval : lo castèl dich de la Misèria, l’evasion d’If, lo cortègi d’acompanhants que venon sa novèla familha, eca. Alara que Fabienne Garnerin espepissèt menimosament – amorosament, sèm temptats de dire – un sens fin d’aspèctes presents dins Dau vent dins las plumas e Las islas jos lo sang, coma lo « roman familial » tal coma Marthe Robert l’esclairèt (Garnerin, 76-77), lo mistèri ont banhan los personatges femenins (88-92), la violéncia descabestrada (130-131), çò que revòbis e regalèmus, ambe lor abondància pantagruelica de mangisca, devon a Rabelais (163-164), l’escatologia e l’inversion del discors medical (169-170), la maladreça e la modestia de Barnabeu (178-179), los passatges ont Dumas e Ganhaire se recopan (188-189), lo trasfons istoric (233-235), la decebuda finala (240)...

Al punt qu’es francament pas possible de dire mai o melhor !

Un brave gojardèu...

Que los dos romans de Ganhaire jògan sus l’umor e la parodia es una evidéncia – coma a l’epòca i jogavan Florian Vernet ambe sos fulhetons policièrs, Michèu Chapduelh ambe sos contes desgaunhats o Robèrt Lafont ambe Lo Decameronet, un novellino grimacejant.

Se sap que la literatura occitana, reborsièra, es portada de longa data a s’escartar dels modèls que li son prepausats, a se téner sus la talvèra, a s’azardar per de camins bartassièrs – qu’a de mal a s’endevenir ambe l’envèrs que lo miralh li remanda. Aima donc de prene sas amiras, ela, e sovent aquela operacion passa per l’ibridacion e lo desguisament – e aquò dempuèi los tempses del Barròc...

E aprèp lo seriós e mai lo sinistre que caracterizan lo Libre dau reirlutz o lo roman Lo darrier daus Lobaterras, òm diriá que Ganhaire se daissa anar el tanben sul penjal risolièr de l’umor e la derision. A començar per la causida del genre « de capa e d’espasa », tengut puslèu per menor, coma las “pulp fictions”, las bendas dessenhadas o los armanacs.

Atal, per exemple, nòstre Barnabeu s’endeven pas brica ambe lo d’Artanhan de Courtilz o de Dumas, ausard e guirguilhós tant coma femnassièr, que sufís qu’òm l’aja agachat dins los uèlhs perque tire l’espasa. Ni mens a pas lo gaubi d’aquel Gascon per calinhar e enjaular las femnas, que sián la mestressa de sa pension, Milady o sa serviciala – que lo van agotar... L’eròi de Courtilz es un embelinaire irreprimible, per tot çò que tòca a las aventuras galantas, e cal que lo quite Treville li faga la morala6.

Non, es pas lo cas per l’eròi de Ganhaire...

E se qualqu’un li va brandir las pelhas, a nòstre Barnabeu, per lo far reagir, aquò’s la Naní, a Bordeu, davant lo cadavre sens tèsta del paure Casanava – que fins aquí nòstre amic fasiá pas que gemicar e se plànher...

Escouta7-me ben, Barnabeu Segur de Malacomba. N’i a pro de t’auvir gemir, de t’auvir cuinar coma una lebre espaurida, de t’auvir t’esbramelar. N’i a pro de veire tas dents petar e tos genolhs tremolar [...] quò es tot juste si quò fariá pas dins sas culòtas ! (Dau vent..., 60)

E qué ne pensar de sa reaccion, a la vista de Naní, al castèl de Polinhac, ont lo gojardèu s’es trigossat de gratipautas fins a la cosina, del temps que sos companhons èran massacrats sul prat pels mosquetièrs... ? Vaquí çò primièr que li ven a l’idea : davant « sos tetons mofles de nuiriça, me sente pres d’una enveja de durmir en tetar mon gròs det [...] coma un vedeu nonmàs nascut... » (Dau vent..., 39)

E es lo quite personatge a reconéisser qu’es ben « ...enquera un pauc reichichon, pas gaire parlaire, pas de rèsta coratjós e un pauc fòrt raivaire... » (Dau vent..., 95). O a convenir qu’a fugir del ben familial i aviá pesat bravament l’enveja d’escapar al trimadís de la vida païsana :

Ieu aviá tornat veire, alaidonc, lo long trabalh a la trencha, dins las terras, que me fasiá l’eschina tan dolorosa jos lo solelh sens pietat, lo terrible agalhatge dau fen, dins la pouvera e las suors, jos la teulada dau trapat, lo charjament puei lo descharjament de centenas de fagòts que aviá fauguts emperavant liar puei apilotar, après s’èsser rendut a esbrodischar los plais e lo màrfie aus dets. E l’espasa daus Malacombas m’aviá semblat mielhs facha per ma man que non pas la trencha o la poda ; l’eschina frijolanta d’un chavau mielhs fach per mas fessas que non pas lo piau borrut de nòstra sauma ; e lo chapeu de plumas mielhs fach per ma tèsta que non pas lo bonet de lana rufa. (Dau vent..., 122)

A legir aquestas regas, te venon al cap sul pic lo Mauberdot [Mauverdòt] de l’eglòga II de Pèir de Garròs, urós d’aver escapat a « la gran penassa rustica... »8, o las rasons que butan Baudoïn a se gandir de son astrada, a la debuta de Lou Mayrau Medouquin9.

Non, es pas a Errol Flynn, Jean Marais o Michael York que soscam, quand imaginam nòstre Barnabeu sul grand ecran. Nòstre aimable eròi, que per sa bontat naturala se ten entre lo Pascalet de Li Rouge dóu Miejour, de Fèlix Gras, e lo pifraire de Tibal lo garrèl, de Loís Delluc, se plaça puslèu dins la seguida del Simplicissimus10 de Grimmelshausen e d’autres eròis del roman picaresc – mas sens lor malícia, qu’es pas brica coquin...

Son sens nombre las situacions amusantas ont l’ombra impausanta del Grand Mosquetaire, qu’en cò de Dumas es totjorn a se passejar lo nas en l’er, la man a la ponhada de l’espasa, es escarnida.

E se los òmes del rei son d’en primièr presentats jos lor aspècte mai eroïc, a Brantòsme, lo jorn de Sent-Secari : « Queu jorn d’alai, donc, veguí, davant l’abadiá, una tropa de soudards empenachats, auturós, dau parlar naut e de l’espasa fòrça viva...  » (Dau vent..., 6), puèi venon tot escàs un escabòt d’escanaires cridassièrs, qu’es pas qu’a la color blava de lors casacas que nòstres amics los pòdon destriar dels òmes de la liurea roja, los de La Valada o encara la tropa del duc d’Espernon, qu’a cada moment lor tomban a pelhas – a l’excepcion d’Athos, que Barnabeu se batrà amb el a Londres, dejós lo cadafalc ont lo rei es executat, e qu’es lo sol a gardar sa dignitat (Las islas..., 69-71).

E non es pas que Angelo, rifanhaire e rusat, los uèlhs luquetants, o sos escolans La Tresna e Podensac, dos monsurauds flocats de dentèlas, s’avengan al mite, per tant abiaissats que sián al combat.

Una espasa a doble talh...

...coume au tèms de moun paire, ai ! ai ! ai ! (Mirèio I, 182)

Sovent son pas que de detalhs, que fan sorrire lo legeire, coma quand al luòc de l’espasa cal que lo gojat s’apare armat de la forca del mosquet (Dau vent..., 33) e mai d’un fèr de cosina, polets enastats compreses (Dau vent..., 38). Una espasa, la dels Malacomba, tota rovilhada, qu’es la maire a li porgir (Dau vent..., 10), non pas lo paire.

E que cal qu’òm li restituïsca, puèi que la va pèrdre mai d’un còp abans de la meritar : a l’albèrga del Bon Viatge (Dau vent..., 21), a la cosina del castèl de Polinhac (Dau vent..., 33), a las carrièras de Bordèu (Dau vent..., 69)... Nimai sap pas cossí far per la portar, que quand es a caval « li passa entre las jarras » (Dau vent..., 43) e risca de l’endecar. E a sa primièra leiçon d’escrima, cò de mèstre Angelo, li arriba de fissar ambe sa poncha las fessas de La Tresna : « Onta per los Malacombas ! » (Dau vent..., 75).

E aital n’i a una cordelada de gèstes maladreches, d’escarlimpadas, d’extravagàncias : de presicaires albins que, los uèlhs roges de sang, deslargan lo fuòc del cèl (Dau vent..., 25) ; de cranas capeladas que te lèvan la posca del sòl (Dau vent..., 73) ; de monsuròts « pomadats, penchenats, perfumats », que se fan los uèlhs doces (Dau vent..., 80) ; de medicastres que debanan lor latin en tot brandir una seringa (Dau vent..., 89) ; de curats qu’alucan l’encensièr per acaçar d’òrras pudesons (Dau vent..., 92-93) ; d’antropofags que s’esperlecan los pòts, a la vista d’un còr desrabat (Las islas..., 91)...

E lo cortègi d’acompanhants que pauc a pauc vendràn sa novèla familha, d’un pintorèsc bigarrat, format per la Naní, Angelo, La Tresna e Podensac, lo Quentin, Bertram, Bateké, Botinaud e, last but not least, la cavala Fleur de Lys, es fin finala formada per de personatges marcats : vièlhs, patauds, endecats, afemelits... – que la diversitat es a la pagèla dels novèls tempses11.

Mas i a, a mon vejaire, un moment ont la parodia es pas mai possibla e lo legeire – se que non, es estat mon cas – es pertocat al pus fons de sa sensibilitat. La ficcion, alara, passa del divertimento a l’epos.

E aquò’s al moment ont Barnabeu, qu’es per l’espasa familiala que s’es fach conéisser d’Angelo, es assabentat de qual èra estat aquel Loís qu’a Malacomba èra pas qu’un « paire malandrós » (Dau vent..., 6), un « paure bogre de pair » (Dau vent..., 8) o encara un « paubre chenard » (Dau vent..., 8).

Li agrada pas gaire, d’en primièr, que lo comparen a el (Dau vent..., p. 66), e sap pas qué ne dire quand Angelo li demanda de nòvas : « Per tota responsa, auce las espatlas » (Dau vent..., 67).

Coma per tant d’èrois orfanèls – vaquí Perceval, sol ambe sa maire, que pren de cavalièrs vistes al bòsc per d’àngels12, o Jim Hawkins, que sa maire ven d’embauchar un gafet per l’ajudar a l’Amiral Benbow, a sa plaça13 – i a pas de paire quand daissan tot enrè. Lo vaquí sol del tot davant la vida, donc, nòstre Barnabeu...

Mas quand al capítol XIV Angelo se dobla de narrator e li apren lo passat esbrilhaudant de son ancian companhon, Barnabeu vei passar davant el, a la lusor de sòmi d’un paraulís enfachinant, lo filme de son astrada : lo passat lo fa bombir a un avenir de glòria e la cosina ven la cauna de Platon, lo teatre jos tèrra ont lo mite es jogat pas que per nautres. E aquela destinada es del paire que ven : es de sa sang que raja...

Ieu, dempuei un moment, sens la mendre onta, sei trapat a purar. Çò que vene d’apréner es una tala revelacion per ieu ! Queu pair petit, magre, silenciós, boiticant, es donc un daus soudards los mai valentós de son temps ! Angelo me ditz que coneis sus mon pair un pilòt d’istòrias. Que me las conte còp sec, totas ! Me’n vòle abeurar, sadolar ! E dire que ai viscut vint ans gaire mens sens saber pas res, ni de mon pair ni mai de mon pòble ! Un sang tot nuòu de crocant me bulh dins las venas. Ai enveja de chantar, de cridar, de dançar. (Dau vent..., 73-74)

A comptar d’ara, a la camba mòla del paire atrantolit s’opausa la garra tibada del filh e l’espasa talhanta de son vièlh linhatge, e Barnabeu entrepren una cavaucada afogada que lo dèu menar a una nòva naissença. E aquò d’un biais literal, qu’es de dins una panièra que val un taüt que lo cal tirar, ambe la clòsca d’un mòrt dins los braces, quand capita a escapar del castèl de Ha (Dau vent..., 113)...14 Es tanben a partir d’aquesta revelacion que de dichas e mots de son paire li tornan al cap, que semblan puslèu de sornetas d’un pepin repapiaire : « Monsur e bon semen, quò vai pas totjorn ensemble ! » (Dau vent..., 95), « Monsuraud, pas gaire de ben, tot plen de mau » (Dau vent..., 98), « Grands senhors e grands chamins, quo es tot meschaents vesins.  » (Dau vent..., 105)

Mas es verai qu’a legir las paginas ont Fabienne Garnerin se referís al « roman familial » del Bastard e de l’Enfant Trobat15, que lo desnosador final de Las islas... confirmarà en tot far de Barnabeu lo bastard d’Angelo – e de Joana Cramarejas, sa maire, una infidèla... –, tota aquela emocion se met en desbranda e lo mite ven que s’engruna. En mai d’aquò Loís de Malacomba tomba dins l’oblit, a la fin del roman – el que, de sa paraula, aviá encoratjat Barnabeu a seguir sos passes, çò qu’aviá remandat l’autra letra, la de Sir Chadwick, a l’oblit... Barnabeu, donc, que d’en primièr trantalha pas gaire a s’escapar dels sieus e trapa que de prene a son compte lo murtre de La Valada es l’escampa perfiècha per disparéisser, se descobrís puèi, a Bordeu, lo filh d’un paire treslusent, çò que lo buta a una transformacion complèta. Mas fin finala es forçat d’acceptar que de princilhon, de filh benaimat d’un Paire-Rei, li calga passar a la condicion de Bastard. Mai es pièger encara : puèi que li cal reconéisser qu’Angelo, son novèl genitor, es pas talament estrambordant – per tant qu’a la debuta l’embelinèsse, coma John Silver aviá embelinat Jim Hawkins... Mas abans caldrà que nòstre eròi siá remandat coma una baudufa del claus pairenal a la perfida Anglaterra – e que ne torne...

Aquela traita Albion...

Sabèm pas quand es que l’autor enreguèt la seguida de las aventuras de Barnabeu e sos companhons, mas caldrà que passen catòrze ans abans que Las islas jos lo sang siá publicat, en 2006. A lo legir, aqueste segond roman, òm diriá que n’a passat d’aiga jol pont, entretant, e qu’aquela represa es puslèu una davalada al pus fons del descòr, ont tota fe es desgaunhada, l’amor malpagat e la fidelitat escarnida. E mai la mòrt es venguda una autra, coma o remarca Forêt en nos rapelar qu’al primièr volet del diptic èra encara una mòrt joiosa16, que se rajava a flòts èra per se mesclar al vin e permetre de ne trincar, alara qu’en Anglatèrra cargarà sa masca pus òrra. Atal, a l’estrambòrd e al vam eroïc de la primièra partida va succedir, tanlèu la debuta de Las islas jos lo sang, l’òrra revelacion de l’infèrn d’un batèu negrièr, ambe sa carga d’inumanitat execrabla a la cala. La Saint-Christopher es donc una Acheronte : un naviri prens de sa carga rebutanta de carn sofrenta, que carreja dins sa ventralha lo malur de tot un pòble vengut esclau. E seràn pas pro per far oblidar aquela òrra pudesina a mòrt, a vòmit e a pissa tres arrambatges a còps d’apcha, lo cotèl entre las dents, ni mai la substitucion de la Sant-Christopher per la Sans-Mercy.

Per non parlar de Londres pres dins la nèbla, ont nòstres amics passaràn lo temps a se caufar al canton del fuòc, a l’Ox & Plough, a la paura lutz trantalhanta d’una candèla, en companhiá d’un cadavre esbudelat, o a s’esmarrar pel laberint de vanèlas e carrieròtas de la vila e pels cais del flume, ont los uèlhs dels justiciats que pendolhan son becats pels gabians... Totjorn d’airals fosques, ont los personatges son a l’estrech, embarrats – res a veire ambe la palomièra ont se quilhavan davant la mar, en Gironda, a l’espèra que la Saint-Christopher arribèsse (Dau vent..., 121)... Lo roman, ara, que vira al negre dempuèi las primièras paginas, negat de sang e de viscèras, mena a de revelacions òrras, desvariantas : lo bocal ambe lo còr desrabat, la filha forçada « qu’a botat pasta », lo sang que raja d’un còl copat – i a pas que Jack the Ripper, l’assassin esbudelaire de Whitechapel, que manque... D’orrors qu’an pas res a envejar a las que patron Aubin trapa d’en primièr e puèi deslarga, al nom del Dieu de Roma, a las Tèrras d’En-delà dau Ceu, dins La Reborsiera, de Robert Lafont17. E non es pas que la verda Irlanda siá una Tèrra de Promission, que se d’un costat venon testimònis del chaple istoric de Drogheda, ont la populacion es massacrada pels angleses, de l’autre assistisson al capborditge dels abitants de Bettystown, que son a celebrar que lo brutalàs O’Grandy ven de li asclar la tèsta a sa femna, d’un còp de destrau (Las isclas..., 175).

En fach, se nòstres amics capitan a escapar a tant de destruccion es en tot se daissar enrebalar per las aigas geladas de la Boyne coma s’èran de cadavres (Las isclas..., 172-173). E mai òm diriá que, preses dins lo viravòut, los personatges s’aplantan dins lor progression.

Al pas ! Al tròt ! A tota brida !

Tanlèu desbarcats en Anglatèrra, es coma se i aguèsse pas mai de plaça per Barnabeu e sos amics, remandats d’una aubèrga a l’autra, de bagarra en garrolha, totjorn acorsats, agarrits pels uns e pels autres, sens aver jamai léser de se pausar, sempre al viu de la batalha... Tot compte fach, quants de batèus lor aurà calgut prene : la Saint-Christopher, la Sans-Mercy, la President, la Sea Star... ? E per quant d’albèrgas lor cal passar, per s’i embarrar : lo Bon Viatge, lo Hoguèr de la Mair Lalana, l’Ox & Ploug... ? Ni mai i aurà cap de reparacion, a la fin. A la diferéncia d’Edmond Dantès, Lagardèra o André Moreau, aqueste jos la masqueta de Scaramouche, Barnabeu e sos amics auràn pas l’ocasion de veire Sir John venjat – que Cromwell escapa a la furor de las Bloody Widows – e lo president Pichon se sauvarà a temps...

Coma se, finalament, la trapèla aguèsse acabat de se sarrar sus eles. De qué conclure que i aviá pas cap de Tèrra Promesa per s’i establir ni mai d’isclas a descobrir. Èra pas lo Mayflower, la Saint-Christopher. E s’es verai que Barnabeu a fach sa bombida dins la vida adulta, fin finala serà estat per se mainar que tot èra plan diferent a coma o aviá somiat. Es que valiá lo còp, donc, de viatjar a aquelas islas jos lo sang e s’azardar a tant d’auvaris ?

Lo retorn al país d’Enlòc...

Tot autrament que d’Artanhan, qu’a París s’es facha una posicion, Barnabeu torna en cò sieu, que la languina lo pren : a son domèni roïnós, en província – mas per i far de qué... ?

E mai ne torna tot macat d’aquela longa escorreguda delà la mar, qu’a agut léser de se mainar mai d’un còp de l’anar del mond e sas reviradas : un mond ont la malonestetat, la messorga e la traïson mestrejan tot – mai que mai en cò dels grands : del president Pichon a Cromwell –, ont tot ideal es devaluat per l’interès e çò que semblava per totjorn es pas que per deman...18

Puèi que i a res de duradís, en cò dels òmes – ni mai de las femnas. Que, çò qu’es encara pièger, ne torna tot sol...

Atal aquela Naní doçament mairala e tota providenta de la debuta, coratjosa e degordida, qu’a còps d’ast fasiá recuolar los espadassins mai renomats e preniá la plaça del contramèstre per comandar als marinièrs, ara s’es avalida e coma fòraviada dins una feminitat ajoguida, cocarèla, coma s’èra « una dròlla de quinze ans » (Dau vent..., p. 123). Una Naní que davant las avanças del capitan Lindsay, Angelo o Sir Harvey ne pèrd lo carabiròl...

E lo quite Angelo, lo mèstre d’armas, que sembla clar qu’es lo paire de nòstre paure eròi, es a cada còp mai un Casanòva rifanhièr e francament confleta, gloriós a venir insuportable, pempilhós e portat a la rancuna...

Çò que fa Barnabeu doblament orfanèl, qu’al genitor garrèl que ven de pèrdre – doblat d’eròi, es verai, mas al passat – i cal ajustar ara la decebuda davant lo qu’a pres sa plaça.

E cap de legeire mancarà de se demandar cossí va far a comptar d’ara Loís de Malacomba, lo paire benaimat, redusit a l’estatut de cocut... ? (De creire qu’al fons de la prada i deu aver tanben, a Malacomba, coma de pertot, son pibol...)

L’ora a sonat donc per Barnabeu de causir entre lo garrèl endecat o lo gusàs gloriós, s’es que i a de causida – o de se conformar per tot jamai a sa solesa.

Qu’es çò que li èra ja arribat a Jim Hawkins, qu’al long de son odissèa – totjorn a passar del camp dels qu’apèlan a la lei al dels que se’n tenon a despart – aguèt léser de se mainar que John Long Silver, fin finala un falsari, s’ameritava pas de prene la plaça del paire mòrt19.

Los amics se son tanben totes esmarrats a l’azard del camin, cadun de son costat : lo Quentin, Bertram, La Tresna e Podensac... E mai lo quite Bateké, que s’èra ligat a el tot aital coma l’arponaire Queepeg s’afraira a Ismaèl, a bòrd del Pequod, se pèrd a l’orizont.

Per non parlar de Moira, aquela filha afiscaira que, tala una novèla Moll Flanders, es forçada a cada moment de se cercar un aparaire, una tuta ont s’abrigar – e que donc se pòt pas engatjar, s’estacar a degun, encara mens balhar son còr... Un personatge qu’es totjorn a se debatre, a arpatejar per se sauvar : una peteta que s’arrapa a la vida, que se pòt pas permetre d’aimar. E que farà una fin pietadosa, somesa als elements descabestrats – e benlèu es per tot aquò que Barnabeu la va plorar ambe tant d’amarum e tendresa, en tot la téner dins sos braces, sul pont de la Saint-Christopher qu’es a s’enfonsar...

Un moment, crese que sas bochas me vòlen respondre, que an remudat un pauc. Mas son frejas, frejas [...] E ai pas lo coratge de li levar la parpela, pas lo coratge d’espiar un darrier còp sos uelhs autres còps si blus, mas sabe que lo miralhon i es esgrandesit, negre, avugle per totjorn. Demore ‘quí, de genuelhs, a ninar doçament lo pitit còrs gialat. Sente a penas la man de Naní que m’aflata los piaus. (Las islas..., 192)

Per Moira, Barnabeu a conegut un amor sincèr. E se los uèlhs li fan bimbaròlas a la vista de totas las filhas, per aquela blonda que libèra al moment que li anavan copar lo cap es un amor a de bon que lo pren, e per l’esprimir es a un paraulís ninòi e tot minhard que s’adona : « ma rosa, mon lèri, ma flor de mai... » (Las islas..., 102).

E de somiar de la menar en cò sieu, perque Malacomba vengue un Paradís :

Quò me taina, aurá, de tornar trobar la patz e lo silenci de Malacomba, onte podriá me permenar la man dins la man coma Moira, per li far coneitre los cuenhs ente naissen los botareus, e las ribas verdas ente la trucha se laissa prendre. La menarai tanben en naut daus termes d’ente se pòden veire, tras las combas e las nauturas, quauque cluchier, quauqua tor merletada, o lo fum d’una bòria encafornada dins quauque esclarziera. (Las islas..., 136-137)

Urosament qu’aurà encara agut una nuèch per lo tastar, aquel amor somiat e talament belat – mas pas qu’una...

Lo cur en lebreta, me ralete jurcinca chas Moira, que tròbe ben esvelhada e tota presta a me donar enfin la marca de sa gratituda. Ma gent, sabe pas çò que doman nos reserva, si tornarai veire ma genta pirondela, laidonc, fau me comprener, ercusatz-me, anetz, vos laisse, a doman... (Las islas..., 139)

En fach, la sola femna que lo va pas decebre serà la brava Fleur de Lys, ambe sas endilhadas de jòia e son tròt dançarèl – que paradoxalament te fa pensar per son nom a l’òrra marca sus l’espatla de Milady...

E ne sèm ja al cap del camin, ont per clavar nos cal demandar : E tot aquò, per... ? De qué demòra, a la fin de l’aventura, a la revelacion finala – e descoranta – de l’anar del monde, de la pròpria e decebenta identitat... ? De tornar partir, benlèu ? Mas per anar ont... ?

E ben : per ieu, coma per tot contaire, es clar : REMEMBER !

Hic dracones sunt

Cal dire tanben qu’aqueste plaser qu’es lo del legeire es multiplicat de còps que i a per la descobèrta dels camins secrèts que menan de la ficcion a la realitat, sovent pro prèp del lector...

Qu’es çò que m’arribèt qualques annadas fa quand tombèri, a la fin de Dau vent dins las plumas, sus aquela scèna ont Barnabeu, a bòrd de la Saint-Christopher, se maina qu’a oblidat en tèrra la letra que tant de monde an balhat son sang per l’aver : aquela letra que conten la tièra dels patriòtas bordaleses prèstes a se levar en armas contra lo Rei Solelh e que comptan sus l’ajuda de Cromwell...

Pr’amor qu’es aquò justament que li èra arribat a Joan-Josèp de Chateuneuf-Randon d’Apchièr, lo marquesòt que tot jove aviá menat la batuda ont Jean Chastel desquilhèt la Bèstia de Gavaudan, lo 19 de junh de 1767, al pè del mont Mochet... Puèi, en 1789, lo marqués d’Apchièr foguèt deputat per representar la noblesa de Gavaudan a la Constituenta, mas demissionèt e quatre annadas mai tard li calguèt passar a l’exili per se salvar de la Revolucion, e en 1793 se venguèt installar a Barcelona.

Se sap ben que lo marqués d’Apchièr s’èra engatjat dins lo partit reialista e, a son arribada en Catalonha comptava secondar lo general Ricardos, que deviá liberar Lengadòc. Son ròtle, donc, èra de far lo ligam ambe los nòbles que demoravan al país e qu’èran dins lo complòt. E per aquò far comptava sus l’influéncia del comte d’Antraigues, plan ben plaçat prèp dels Princes. Mas vaquí que l’endeman de s’èsser embarcat a Genèva per Barcelona, lo marqués d’Apchièr se maina qu’a oblidat a l’albèrga la tièra dels noms dels aristocratas que son dins lo complòt ! E serà de badas que prometrà bravament d’argent al capitani del naviri per lo desbarcar sul pic e la recuperar...

Es François Froment, un autre agent de la reaccion qu’en 1790 aviá menat la mortalha de Nimes, ont un bon pro d’uganauds èran estats escotelats, que nos n’assabenta20 :

M. d’Apchier était sans doute un bon royaliste, mais lêger, indiscret, inerxercé en tout genre d’affaires. C’est à ce dernier titre que d’Antraigues, bien sûr de le dominer, de le jouer et de se’n servir, sans qu’il s’en doutât, à l’exécution de ses vues particulières, avait conçu l’idée de me l’opposer [...] M. le marquis d’Apchier, qui mourait de faim à Constance, accepta les propositions de d’Antraigues avec joie, et se mit en route pour l’Espagne avec M. de Renaud. En s’embarquant à Gênes pour Barcelone, M. le marquis eut le malheur de n’y laisser que son porte-feuille. Le lendemain de son départ, s’étant aperçu de cet oubli, il offrit vingt-cinq louis au capitaine du paquet-bot pour retourner sur ses pas. Le capitaine rejeta son offre. M. d’Apchier se répandit en invectives, et une vingtaine d’émigrés qui étaient à bord, témoins de ce débat, le publièrent dès leur arrivée en Catalogne. M. d’Apchier n’ayant ni plan dans la tête, ni partisans dans l’intérieur, se hâta d’écrire à Gênes et de prier instamment M. de Lizekewitz, ministre de Russie, de faire sans délai toutes les démarches possibles et tous les sacrifices nécessaires pour ravoir le porte-feuille qui contenait tout son savoir; mais son hôte, zélé partisan de la révolution, l’avait, dit-on, remis au citoyen Tilly, ministre de Robespierre à Gênes. (op. cit., 104-105)

Te fa soscar, encara, que lo qu’èra cargat de fusilhar los que tenián per la reaccion o los mandar a la guilhotina èra lo quite cosin de d’Apchièr. Vaquí cossí Froment s’i referís, amb un plaser evident :

...à cette époque Châteuneuf-Randon, cousin-germain de M. d’Apchier, était l’exécuteur des ordres de Robespierre dans le Lyonnais, le Gévaudan, le Vivarais, etc. J’ignore, il est vrai, si les noms des royalistes qu’il faisait mitrailler à Lyon, guillotiner à Mende et dans quelques autres contrées du Midi, étaient inscrits sur la liste tombée au pouvoir de Tilly... (op. cit., 105)

Lo marqués d’Apchièr es a Barcelona que passèt sas darrièras annadas, maucorat per d’auvaris familials21. Moriguèt lo 9 de novembre de 1798 e es a Nòstra Dòna del Pi qu’es enterrat.

Mas i a mai, encara, per far somiar lo legeire de la man de l’autor...

Atal es amb un interès fons qu’aprenguèri qu’Au país de Lérida, aquel romance enmascant ont « l’un i pèrd e l’autre i ganha », las dònas s’avalisson misteriosament e lo chivalièr qu’es a las cercar « al fin fons de las montanhas » i es aculhit per tres palhardas que fan pensar a las tres Parcas, per i passar una nuèit ont lo lièch de palha s’alucarà tot sol, es benlèu l’òbra d’un cabdet de Gasconha que l’auriá compausada al sègle XVII, a ne jutjar lo timbre e la lenga...22

Perqué pas, donc, un d’aqueles qu’a costat de d’Artanhan auriá participat al sèti de Perpinhan en 1642, comandats per Philippe de La Mothe ? Puèi, l’armada francocatalana se batèt contra los Espanhòls a Lheida – ont Courtilz de Sandras fa figurar d’Artagnan – e a La Granada del Penedès, totjorn en 1642.

D’aquel romance, Joan-Maria Petit e Joan Tena23 ne balhan fins a sièis variantas en òc, collectadas entre Provença e Losera jos mai d’un títol: Au país de Lérida, Au camin de Perpinhan, Lo chivalièr fidèu, Au país dau verdboisset..., mas i caldriá ajustar encara las que son estadas collectadas en Borbonés.

Tanben es pas luènh de La Granada, a l’ancian Priorat de Banyeres, ont òm se demanda quala es l’origina d’una polida crotz de Tolosa escalprada en pèira sus un element que revèrta un timpan, plaçada dins una nicha24. Es que fasiá partida d’un monument funerari, benlèu de qualque noblilhon lengadocian tombat dins lo ròdol d’aquel temps ?

E aquí ne sèm...