La Bèstio dóu Vacarés1 de Jousé d’Arbaud es un roman, paregut en 1926, qu’a inspirat mai d’un escriveire occitan, a començar per Max Roqueta que lo considerava coma una òbra màger.

A la lectura del roman de Ganhaire, mai que mai de sa bastison narrativa particulara qu’ai ensajat d’estudiar dins aqueste numèro de Plumas, m’aviá semblada evidenta la semblança amb lo recit de d’Arbaud. O senhalèri a Joan Ganhaire en 2008, que me confessèt « Ai jamai legit La Bèstio dau Vacarés.... Faudra benleu que zo fase un jorn... ». Aquesta semblança es donc una coïncidéncia, nascuda benlèu de l’eficacitat d’un procediment narratiu que l’un coma l’autre utilizan. S’agís de l’estratagèma romanèsc del manuscrit trobat que Claire Torreilles2 n’a estudiada la fortuna literària en lenga d’òc. La causida d’aquest estratagèma a per consequéncia la bastison per Ganhaire coma per D’Arbaud de lors romans amb de recits encastrats.

Dins La Bèstio dóu Vacarès, lo recit « encastre » es sonat « Avertimen », es pro long (mai que l’« avantprepaus » de Ganhaire). Se passa a un periòde contemporanèu de lo de la vida de l’autor, coma en cò de Ganhaire. Coma en cò de Ganhaire, lo primièr narrator de La Bèstio a de traches comuns amb l’autor : son mestièr es d’èsser responsable de manada e sabèm l’atrivança de D’Arbaud per las tradicions camarguencas. En cò de Ganhaire lo narrator del recit « encastre » èra un medecin de l’atge de l’autor.

Lo primièr narrator, dins La Bèstio dóu Vacarés, coma dins Lo Darrier daus Lobaterras receup un manuscrit d’un autre personatge (lo Robèrt en cò de Ganhaire, Long-Tòni en cò de D’Arbaud). Los dos narrators presentan lo manuscrit, puèi lor trabalh de compreneson, puèi d’adobament, del manuscrit. Donan de detalhs tecnics sus l’escritura, la lenga, la datacion, lo trabalh necessari de la part del transcriptor supausat. Aquí per D’Arbaud (p. 46) :

Lou manuscrit proumié es un cartabèu espés, doubla de cuer e de pergamin, rousiga sus lo dessus, à rode, pèr lis argno e lou ratun. L’escrituro es jaunasso, de bescaire e, per la legi, proun embouioso. De pajo que i’a, embugado antan o tengudo, belèu, de tèms, a l’umide e atacado dóu mousi, se soun, en li manejant, espóussado coume un cèndre.
Aquéu tèste, l’ai remounta, tant just coume l’ai pouscu. M’a faugu proun souvènt l’adouba, lou revira quàsi, pèr rendre clar un mesclun espetaclous de franchimand, de prouvençau e de pauro latinaio.
L'autor que, pèr segui sis entre-signe, vivié sus lou mitan dóu siècle XV^en…

Lo recit encastrat, es lo recit central, aquel de l’aventura principala. Dins los dos cases, i a una insisténcia sus la veracitat del raconte. L’atmosfèra religiosa es evidenta, aital en çò de D’Arbaud (p. 50) :

Au Noum dóu Paire e dóu Fiéu e dóu Sant Esperit. Au Noum de Nosto-Damo-de-la-Mar e de nòsti Santo. Vuei, lou vounge dóu mes d’Abriéu e Sant Dimenche de Pasco, en l’an 1417, iéu, Jaume Roubaud, pèr mon faus-noum lou Grela, baile-gardian de la manado de biòu sóuvage batènt li rode di Malagroi, lis Emperiau e lou Riege, ai coumença d’escriéure aquest cartabèu.
En ço fasènt, ai vougu marca proumieramen, à la coumençanço d’aquesto pajo, lou Sant Signe de la Crous, simbèu de ma Redemcioun, qu’ansin entènde afourti pèr tau biais soulenne, sus ma part de paradis e moun sauvamen eterne, la claro e pleno verita de tout co qu’eici-dintre iéu recate e de tout ço que, pièi me ié faudra, belèu, recata.

Aital, dins d’Arbaud, retrobam tanben lo biais d’escriure caracteristic del fantastic tal coma l’avèm definit : per menar lo legeire al dobte, lo cal d’abòrd faire creire a cò que l’òm conta. Lo narrator de La Bèstio o ditz, a la primièra pagina (p. 51) de son raconte3 : « …entende afourti pèr tau biais soulenne, sus ma part de paradís e moun sauvamen eterne, la claro e plena verita de tout ço qu’eicí dintre iéu recate… ». Evòca tanben, coma Joan de l’Arribiera, son estat tormentat : « Ço qu’ai vist, à l’ouro d’aro, emai ausi, estènt per iéu l’encauso de rebouliment emai de pensamen fèbre-contùnio… »

Coma dins lo roman de Ganhaire, lo narrator explica lo perqué de sa coneissença insolita de l’escritura. Aquí tanben, de monges ne son responsables (detentors unencs del saber, fins a una data pro recenta), e mai que mai un oncle vengut canonge :

Mon paire […] avié un einat, Ounourat Roubaud, qu’enanti pèr la bèn-voulènci dóu Paire Abat e pièi sacra prèire, avié trachi canounge au Venerable Capite de la Majour d’Arle.
Aquest canounge Roubaud, moun ouncle, de cor, tau coume un paire, s’èro afeciouna pèr iéu. Jouveinet, lou pode dire, m’avié fa veni em’ éu, m’avié abari a soun entour en m’aleiçounant éu-meme dins lis Escrituro e li libre vièi, tant latin coume gregau ; (p. 52-54)

L’escritura, per lo narrator de D’Arbaud, li apareis coma una necessitat vitala. Coma dins lo roman de Ganhaire, lo narrator de La Bèstio es butat per una fòrça superiora : « Sariéu pas fourça, vuei, de mascara lou papié pèr coucha un pau ço que me secuto » (p. 56). Dins los dos romans, escriure apareis coma una necessitat per se desliurar, aital en cò de d’Arbaud : « Es per me descarga, lou tourne a dire, qu’escrive aquésti pajo, vuei » (p. 58).

Los dos romans afortisson lo socit del legeire – narratari. Aital, dins D’arbaud : « Aquéu o aquéli que, davans sis iue, la Prouvidènci i’espandira lou secrèt dóu libre… » (p. 52), coma dins Ganhaire : « prene la risca que quauqu’un zo legisca quauque jorn » (p. 11).

Dins cada roman, çò sembla-subrenatural qu’es contat o es a travèrs un testimòni unenc, la votz narrativa que parla a la primièra persona, d’aquí l’incapacitat, pel legeire, de trencar sus l’interpretacion de donar dels faches contats : deliri, afabulacion, vertat ?

Un element essencial de comparason que s’ameritariá un estudi precís es l’encastre espacio-temporal ont se situisson. Lo ròtle del païsatge i es central : la plaça e la foncion de Camarga dins La Bèstio es comparabla a la foncion de la forèst de Feitaud : una coma l’autra son marcadas a l’encòp per lor beutat, la familiaritat que sentís lo narrator amb los luòcs tantes còps trevats e lo caractèr inquietant que li inspiran de temps en quora. Nombrosas son, dins los dos recits, las scènas nocturnas, amb un esclairatge lunar que s’endeven amb l’ambient trebol ligat al fantastic.

Dins un coma dins l’autre, las termièras entre l’òme e l’animal (lop, « bèstio ») son indecisas, e mai los èssers estranhs que fan lo centre de cada recit semblan d’aver de poders subrenaturals, semblan de poder comandar al bestiari : los lops en çò de Ganhaire, buòus e cavals en cò de d’Arbaud.

Coïncidéncias, aquestas semblanças ? Se ne cresèm Ganhaire, e lo cresèm, son plan de coïncidéncias. Al contrari d’aquest autre medecin qu’èra Max Roqueta, que totjorn revendiquèt la revelacion d’arbaudenca, Ganhaire l’aviá pas legit. Ne tirarem la simpla conclusion de la mestria qu’avián, l’un coma l’autre, d’una modalitat d’escritura.