Auretz probablament lèu fait de constatar que las linhas qu’aquí benlèu vos aprestatz a legir non constituïsson « una communicacion universitària » de fòrma condrèita e convenguda. S’agís mailèu d’unas nòtas de re-lectura, presas al grat d’una segonda visita de l’òbra dita Miraus Escurs e Rebats de Guingòi, segond recuèlh de novèlas de Florian Vernet, publicat a çò d’IDECO en 1990. Lo títol d’un libre, lo mai clar del temps, pòrta lo que ten aquel libre a imaginar son contengut, mai o mens dirèctament, mai o mens foscosament. Mas lo títol d’aqueste recuèlh nos remanda a mai d’un contengut : un contengut narratiu, plan segur, explicitament mas, mai sornament, al contengut implicite, ont sos lectors se veiràn rebatuts de guingòi, dins lor escuretat non necessàriament amada ni coneguda. George Orwell (1903-1950) declarava que « se la libertat a un sens, significa lo dreit de dire als autres çò que non an pas enveja d’ausir. » (Cf. La bòria dels animals, paregut en 1945). D’una pensada coma aquesta, Florian Vernet sembla, coma o mostrarem aicí, n’aver fait sa calamida literària. Aital, pescant per la lectura de cada novèla, una a una, los elements meditatius e reflexius, vos prepausi, en qualitat sonque d’escrivan — mai que mai de poèta — e d’amic de l’autor, de tastar amb ieu a l’escuretat dels miralhs successius1 que nos para Florian Vernet, emai se riscam d’i ausir causas que non avèm forçadament enveja d’ausir. Causas de las escuras…

« Itaca » (novèla 1)

Evòca lo viatge de retorn d’un Ulisses metaforic, partit a l’aventura coma per páur de fugir « un mirau vuège », mas lo retorn pòrta amb el una suspresa consequenta. Son isla a desparegut d’aquí ont èra, per montar cap a las nívols de l’imaginari e, mai que mai, de l’inaccessible. Lo vièlh pescaire que o sap non ditz res mai, coma se foguèsse vengut mut. Cossí non pensar a la metafòra de los que, partits ganhar qualque valor sociala en tèrra de francofonia, tornarián tard, mas plan tròp tard, en tèrra d’occitanofonia, per unas tèrras que la lenga n’es perduda ? Mas del costat escur del miralh, l’escrivan occitan que fau non se pòt empachar de soscar tanben a un autre Ulisses, partit, el, en tèrra de literatura occitana, puèi que tornariá, mas tard, tròp tard, per una tèrra d’ara enlà venguda amnesica e alexitimica, una tèrra sinistrada ont degun mai non sap que i a agut qualque autra literatura que la del francés dominant, una tèrra que non continúa d’existir que dins l’imaginacion celestiala d’unes intellectuals e autres artistas un pauc tròp somniaires coma ieu-meteis.

« Tempo e Tempi »  (novèla 4)

« Lo temps e los tempses » jols vestits d’un raconte fantastic, sembla remandar a un questionament de fisica teorica fòrça actual, relatiu a la nocion ipotetica d’univèrses parallèles. Un licean, visiblament mai portat a la lectura d’òbras literàrias universalas coma los poèmas italians d’Eugenio Montale (1896-1981, prèmi Nobel en 1975) que non pas a l’escota atentiva dels programmes escolars, vei paréisser una jove d’una beutat pivelanta a costat del professor — femna que degun mai qu’el non vei. Legir Montale e la veire paréisser semblan dos faits correlats. Mas la timiditat del dròlle fa que la pèrd de vista — o de vision ? L’espèra (çò que nos remanda tacitament a la novèla « Lei Glaças ») puèi se desespèra e l’oblida. Fins al jorn que, plan mai tard, encara qu’a pro pena cambiada, ela torna paréisser davant el dins una librariá, alara qu’el cabussava dins la lectura de Montale, justament (Satura, recuèlh de poèmas paregut en 1971). Los poèmas, Florian Vernet los evòca aicí coma de portals entre de « tempi » : de tempses parallèles. Mas l’ancian licean es vengut òme, e son audàcia paga d’ara enlà : l’òme e la femna se’n van amassa, junts. Nos podèm contentar de saborar lo raconte fantastic per çò qu’es, un conte amorós que s’acaba plan, e un omenatge ferverós a un poèta plan legitimament amat. I podèm tanben pensar destriar una evocacion narrativa de l’encontre del « ieu » d’un subjècte jungian amb son « anima », complèxe autonòme reputat assegurar dins los sòmnis la ligason dinamica entre la consciéncia e l’inconscient. Enfin, çò que mai me pertòca dins aqueste raconte, e que parla efectivament d’un « mirau escur », es la capacitat de las gents a passar tota lor vida a costat de la riquesa interiora, cultivada e aprigondida mercés a la frequentacion de las òbras d’art — aicí, d’òbras poeticas — e agradivament metaforizada per l’apareguda tan plasenta d’aquel personatge feminin delicat, e totun un pauc misteriós, senon numenós2. Enfin, s’ajustam a aquela dimension artistica l’aclinason especiala del narrator a la lectura poetica en lenga latina autra que francesa, podèm imaginar, per projeccion, a costat de qué passan las gents que dormisson dins « Anestesia », la ciutat del sòm prigond e artificial.

« Festa dei Maires a Eutanasia » (novèla 6)

A çò que sembla, aquí, auriam quitada Anestesia per visitar Eutanasia. A se fisar al nom de l’endreit, non s’agiriá donc mai ni de dormir o de far dormir, ni de se desvelhar o de desvelhar qui volguèratz, mas de n’acabar un bon còp per totes amb qualque subjècte ja moribond. Lo narrator i parla d’una mamà que sense èsser vièlha, auriá lo còrs que poiririá de l’endedins, sense explicacion racionala de prepausar per o explicar. Per la manténer viva, lo sol palliatiu trobat es de la gardar en cambra freda, en subrevida totalament artificiala, e mai o mens definitivament copada del mond. Cada fèsta que los de sa família vòlon compartir amb ela la fa se sarrar totun de la mòrt, inexorablament ; una mòrt tròp precòça, benlèu, mas non mens segura. Lo raconte se clava sus aquesta remarca :

A l’ocasion de sei sortidas, arriba que nos ditz un mòt, ò bèn que canta una cançon d’a passat temps. L’escotam totes, esmoguts qu’es pas de creire. Aquò nos paga d’un fais de lanhas. Perque, de viure ansin, començam nautrei tanbèn a se jalar. Vestits coma d’estraçaires, semblam de luenh, de mai en mai, lei santons de la crecha.

Qui non vei pas qu’aquesta « mamà » non es res mens que la metafòra d’Occitania tota ? Los membres de la família qu’assajan desesperadament de la manténer viva contra lo poiridum interior, son totes los que ne vòlon defendre e aparar la lenga d’un biais o d’un autre. E que de mai folcloric, fin finala que de semblar « lei santons de la crecha » ? Totun, s’aquò se vei dirèctament, al clar del miralh, qué nos amaga sa part mai escura, senon qualque secreta e prigonda enveja de se deliurar « d’un fais de lanhas » ? Tant val dire, de procedir a qualque secrèta eutanasia… Aquò permetriá de devinhar lo perqué de tant de comportaments se volent militants e aparadors e que, a l’examen menimós de la realitat en actes, se revèlan totun lèu o tard largament contraproductius ?

« Ocupacions » (novèla 43)

Soi a pensar qu’es benlèu aquesta novèla del recuèlh que mai m’enfaitilha e provòca mon admiracion per un escrivan de la generacion justa abans la mieuna. « Terrible » (literalament, « sacat e mantengut a tèrra ») es lo sol mot que pronóncie a son pròpri subjècte lo narrator, dins çò que se pòt considerar coma un « roman particularament comprimit ». En occitan, dins aquela via artistica rara emai excepcionala, non coneissi gaire que Sèrgi Labatut per se riscar sus aquela via particularament perilhosa de l’escriptura, equivalent en pròsa del Haïku, mai sovent imitat en tant de lengas pel mond occidental, mas jamai egalat dins sa tradicion maire. Qué i a donc de tan terrible qu’aquò pel narrator ? La responsa ven, formulada per una mestresa virtuòsa de concision e de precision, amb una poténcia evocatritz qu’a ela soleta poiriá conténer un roman complet virant a l’entorn del desespèr e del sentiment infinit d’impoténcia de l’òme sacat al tomple de la modernitat mai desumanizanta, fins a la pèrdia de se, de tot voler, de tot voler-far. Garatz aquí :

Es tarrible, sas, de demorar ansin plantat, impassible, desimplicat en aparéncia e pasmens enfangat fins au còle dins una temptativa d’estudi objectiu de l’evolucion de son ombra còntra la paret de la cosina.

La seguida nos conta que l’aparenta mas desesperada temptativa de l’ombra per s’escapar d’aquela pesantor ablacanta qu’empacha lo que la gaita bracejar de se levar de la cadièra ont demòra plantat a la mirar. L’ombra non capitarà jamai a s’escapar, tanpauc coma F… non es estat capable d’anar a son rendètz-vos amb el-meteis, ni amb lo personatge de la novèla dita « Unisson ». Aquela sideracion, que me sembla simptomatica d’una depression admirablament e tan sòbriament descrita, me pòrta çaquelà, per efècte de miralh escur, a considerar l’inaccion del mieu pòble, al grat del sègle XX, davant la pèrdia programmada de sa lenga, de sa cultura, e donc, de sa pròpria dignitat. Me sembla qu’aquí, nos cal gaitar plan mai enlà qu’un simple descriptiu patologic individual : lo messatge me sembla, encara qu’escur, societal.

« Garagai » (Novèla 50)

Aquela novèla es benlèu la mai literària — e d’un biais tot relatiu, poetica — de tot lo recuèlh. Conta lo solilòqui d’un personatge coma n’avèm ja vist mai d’un dins lo recuèlh, irremediablament inadaptat, per excès de luciditat a la dolenta mediocritat e a la finitud d’aquel mond. Visiblament, lo personatge n’es vengut agorafòbi e, malgrat sa claustrofobia que ne parla dirèctament, sa passion es totun de davalar jos tèrra — l’espeleologia — per non i veire pas degun mai. Al contrari de la novèla precedenta, aquela sembla mai — al mens fins al basculament fantastic — escrit per un Florian Vernet estoïcian. Lo fantastic permet totun de se confrontar a la mòrt d’un biais seren e, causa inesperada (que non cal pas esperar res…), agradiva fin finala. Al plan racional, l’aventurièr a degut caire e se serà mortalament nafrat. Mas las visions qu’a en morir lo remandan dirèctament a l’imaginari escur e tragic, caracteristic de la poesia castelhana, la d’un tèxte de Federico Garcia-Lorca (1898-1936) que ditz « Los cien enamorados duermen para siempre bajo la tierra seca »3. Aquel raconte a decidit de li donar rigorosament rason. E donc se lo personatge — sas idèas, sas exasperacions — donan d’aire a l’estoïcisme, lo messatge general d’aquela novèla, la mens contractada de totas, la que del mai pren plaser a se debanar, a se dire, a s’escriure, a se perlongar, coma una exploracion efectiva e agradiva del país de jos la tèrra — ja evocat en occitan pels Contes de Viaur de Joan Bodon (1920-1975) — dona totun a pensar qu’amor partejat sonque val la pena d’èsser viscut. Lo quite sinistre4 Cioran el-meteis, que confinha mai o mens foscosament a un certan estoïcisme (e l’espeleològue l’evòca dins son solilòqui), a tanben conegut l’amor e pres esposa fins al tèrme de son caminàs de vida. Aquí, lo personatge, a mand de mermar dins un ambient pasible e seren, se tròba rejonch per l’amor de sa vida que laissèt passar, cadun dels enamorats emportats pels grats incoerents de l’absurde que totes nos pòrta ont non volèm anar, gaireben sempre. Poiriam parlar d’un recit intrant dins un procèssus de sublimacion (relativament als degalhs innombrables que daissa aquel mond dins nòstres paures sicaps), agissent coma un balme un pauc magic per adocir lo sentiment (probablament d’una tan desesperanta banalitat) d’èsser passat a costat de l’essencial dins la vida.

« Cronicas » (Novèla 52)

Dins aquela novèla, tornam trapar los dos païses d’Eterotopia (Occitania assumida) e d’Eutanasia (Occitania deliberadament oblidada). Un narrator i pretend aver trobat un passatge despuèi Eutanasia fins a Eterotopia. L’ambient evocat es, plan segur, a la negacion de l’existéncia de l’autre país, lo d’Occitania assumida, redusit per via mediatica, pel mejan de la derision, a una « ravacion », un deliri, « una ficcion romanèsca » e pièger encara, la fruita d’una conspiracion d’intellectuals cercant a far existir un país ontologicament fallaciós per destabilisar lo país real (valent a dire oficial), un pauc coma dins la novèla de Jorge Luis Borges que lo narrator evòca « Tlön, Uqbar, Orbis Tertius »5. Tot fa ventre per escafar lo seriós de la presa en compte de l’existéncia de passatges efectius entre Eutanasia e Eterotopia, tant val dire entre Sud de France e Occitania. Retrobam aicí la postura oficiala — la que se vòl intellectuala e scientificament fondada, mentre que non es ni mai ni mens ideologica que la postura invèrsa — de l’escòla d’Istòria de França. Un ipercriticisme, actualament, pòrta a far creire que tot çò que sembla atestar del pus mendre bocin de tangibilitat, d’objectivitat relativa a l’existéncia d’una cultura, d’una lenga e, a fortiori, d’un pòble occitans, non pòt èsser que partisan e subjectiu, e donc ridicule. Aquò va fins a umiliar la memòria de gents sabentas, seriosas e competentas qu’an trabalhat tota lor vida menimosament e rigorosament a recompausar de tròces fondamentals de la nòstra istòria. Lo clima fantastic imaginat (amb al mens 10 ans d’avança) per Florian Vernet se tròba remarcablament pertinent quand o tornam legir en 2023. Lo miralh escur que nos para la novèla es que lo que decidirà de trobar qualque passatge o farà solet, dins la discrecion, sense cap d’espèr de reconeissença publica.

Florian Vernet nos a donc prepausat aquí un recuèlh de novèlas clarament fantasticas, lo fantastic li permetent de superpausar narrativament lo parallelisme esquizoïde6 de doas realitats que s’excluson una l’autra. Una a per ela l’autenticitat, mas l’autra a tot çò mai, notadament l’oficialitat. Jòga sus aquestes dos aspèctes de la realitat per donar a veire, a sentir, a entendre quant pòt èsser dolenta la situacion viscuda per totes los que se son en consciéncia e amb regrets vist arrancar la cultura occitana, e tanben totes los qu’assajan desesperadament de la retrobar, o, tot simplament uèi, de la trobar.

Ne va, dins un absolut matematic e semantic a l’encòp, de la novèla corteta davant lo roman coma del haiku autentic (e donc segurament pas occidental…) davant lo sonet o tota autra fòrma poetica mai longueta7 o longassa. La concision parla de virtuositat literària, non pas necessàriament en tèrmes de lenga, mas de lengatge literari. Un escrivan concís es un escrivan a l’encòp umil e eficace8, que s’esfaça del mai qu’o pòsca darrièr çò qu’a de contar. Non nos parla pas d’el dins de son canton de país : parla de çò universal. Per i capitar, non cal jamai oblidar que la lenga es lo mejan, e non pas brica la finalitat. Aquesta consciéncia, l’a tot segur Florian Vernet, mèstre en iperconcision dins la pròsa occitana (segon, notadament, çò inedit qu’ai agut legit d’el). Abans el, Bernat Manciet s’èra un pauc acaminat cap a l’iperconcision, a còps, per sos Casaus perduts. En defòra de Vernet, actualament e amb una tala mestresa, sonque Sèrgi Labatut, mai precisament dins son recuèlh de pròsas poeticas Temps perduts, qu’a publicat a compte d’autor, s’es riscat sus un camin tan perilhós.