Introduccion
Aqueste recuelh de novèlas, paregut en 1976 en cò d’A Tots – IEO, es lo primièr d’una seria de pròsas cortas, un genre que Florian Vernet i excellís particularament. Remandam los legeires a l’article d’Evalina Faïsse, dins aqueste dorsièr, que nos prepausa un percors de cinquanta ans d’escritura, a travèrs los recuelhs publicats entre 1976 e 2024. Evalina Faïsse evòca lo caractèr matricial del primièr recuelh :
Tout le projet littéraire de l’auteur, tel qu’il s’est développé par la suite, semble inscrit dans le premier recueil, Qualques nòvas d’endacòm mai, recueil fondateur paru en 1976, dans une période d’effervescence dans la société, où se manifestait la volonté de réveiller la conscience occitane. Dès ce recueil initial, c’est une vision du monde qui se met en place.
Puèi ne prepausa una analisi sintetica del contengut a partir del constat que las tematicas occitanistas de l’après-68 i an una plaça màger, implicita sovent, e explicita dins lo prològue e l’epilògue.
Aquesta coloracion explicitament « occitanista », rai que, de mon punt de vista, es una originalitat a regard de la màger part de las novèlas escrichas après 1976, e mai se trobarà qualques ressons dins lo segond recuelh, Miraus escurs (IEO 1990). La constanta, dempuèi 1976, es l’esperit critic de l’autor, la plaça que fai a la denonciacion dels travèrses de la societat que lo tractament de las minoritats linguisticas n’es una part, sa luciditat pessimista, sovent amagada jos la masqueta del rire. A prepaus de Florian Vernet, me ven sovent la formula que Fabienne Garnerin apliquèt a Joan Ganhaire « Entre rire et désespoir, un regard occitan sur l’humaine condition ». Es tanben, çò me sembla, l’eclectisme generic (del realisme al fantastic, en passar per la sciéncia-ficcion o l’anticipacion), la varietat de las tonalitats (de totas las formas d’umor fins al tragic) e lo refús quasi sistematic de la linearitat narrativa, coma de l’univocitat al dintre dels tèxtes. De notar tanben que sa pròsa se priva pas d’un cèrt lirisme poetic, a travèrs l’utilizacion dels imatges e de las impressions oniricas.
Temptarem aquí de donar qualques dralhas de lecturas del primièr recuelh, en nos concentrar sus las questions pausadas pel prològue e l’epilògue e los ressons que tròban dins d’unas novèlas.
Un recuelh occitanista ?
L’occitanisme de l’après-68, e mai, poiriam dire, de l’après 1960, es marcat per un ensemble d’elements sociopolitics e culturals (activitat del COEA puèi de Lucha occitana1, naissença del teatre engatjat – Neyton a Tolon o lo Teatre de la Carrièra en Lengadòc –, de la Novèla cançon occitana). Florian Vernet, originari de Besièrs, afectat dins los ans 70 dins Var onte escriguèt per Neyton, amic del militant occitanista e comunista qu’èra d’aquel temps Renat Merle, podiá pas escapar a l’aire del temps. E s’es evident que fai òbra literària, aquesta es marcada per los motius que noirissián l’occitanisme del temps. Es lo cas essencialament dins lo prològue e l’epilògue, mas se pòt legir tanben dins d’autres tèxtes d’aqueste primièr recuelh.
Òbra literària, avèm dich. Segur que se trobarà pas dins lo recuelh cap de manifèste immediatament transparent, cap de parabòla del sens univòc. Es per lo biais d’una escritura originala que passa la vision del monde de Vernet, qu’anam temptar aquí de ne donar un apercebut.
Motius occitanistas
La Crosada dins « Menèrba », p. 46
De notar que las evocacions de l’Istòria fan explicitament partida de l’occitanisme del temps, que noirissián l’ideologia del moviment coma de son expression artistica : cançon o teatre mai que mai. S’esboçèt dins aqueste periòd la construccion d’un recit nacional occitan simetric del recit nacional francés, coma o mòstran plan los estudis dels istorians2.
La novèla titolada « Menèrba » es un exemple del biais qu’a l’autor d’alternar las voses narrativas, los punts de vista, los espacis e los tempses. Coma sovent, Vernet utiliza una segonda persona amb una focalizacion intèrna que nos plaça dins la consciéncia d’un personatge. E comença, la novèla, amb un biais de recit realista : lo menaire d’una veitura que vai rejónher d’amics a Menèrbas e que capita pas d’evitar l’accident greu, just abans d’arribar :
Dins una virada desvistas, fugitiva, la siloeta del vilatge, immobil dins los rais oblics del solelh tremont, coma se foguèsse aquí dempuèi l’eternitat, coma lo cant d’aquel aucèl qu’ausisses ara, per dessús lo bruch, eternisat tanben, dels pneumatics que cridan e desarrapan sus la grava. (p. 48)
E puèi se ven entrevescar amb aqueste primièr recit aquel del sèti de Menèrbas, en 12103. Cap de transicion d’un recit a l’autre, en defòra de las nafras de l’accidentat. Vernet repren lo meteis biais narratiu : usatge de la segonda persona amb focalizacion intèrna sus un dels combatents assetjats, aganits e assedats :
Benlèu que siás a desvariar : la talent, la fatiga, aquela ferida a la camba, enfla, aquela abraguidura que t’empacha de dormir e la fèbre. Es la nuèit. Dins lo cròs onte te tròbas, percebes pas que l’alen dels companhs que dòrmon, a vegadas un crit estofat per las parets, e lo bombardament atissat de las pèiras que tomban de contunh sul barri e suls merlets del castèl. (p. 49)
Cachavièlha de l’accidentat del sègle XX ? o projeccion dins lo passat de l’epopèia malurosa de l’istòria occitana amb l’allusion a
l’armada de Simon de Montfòrt, l’armada que sagatèt la populacion tota de Besièrs coma o contèt un que s’èra escapat, l’armada de la crosada : barons rapaces e brutals, monges fanatics, estrangièrs assassins e benesits. (p. 50)
Res permet pas de trencar. Aquesta esitacion, caracteristica de l’escritura fantastica tala coma la concèp Todorov4, quita pas lo tèxt ont van alternar los dos recits. Just après l’evocacion precedenta, tornam a la situacion de l’accidentat : « Pichòt a pichòt, mercés la lutz minuscula de la velhòla, discernisses los murs de la sala, la fenèstra barrada, l’olor d’etèr » (p. 50). E la novèla s’acaba sul lenhièr de Menèrbas, totjorn percebut pel personatge :
Sentisses lo silenci e, un darrièr còp, levas tos uèlhs vèrs lo cèl, en delà las colinas de Menèrba, en delà lo castèl derroït, vèrs lo cèl sens una nívol, e veses cossí lo blau se passima e craca e s’aclapa entre lo remolin de las flambas que te subrondan (p. 54).
Las disputas entre mistralencs e occitanistas
Es causa coneguda que las doas tradicions an una istòria relacionala movimentada, amb de temporadas de tensions grèvas e de moments mai apasimats. Del temps que Florian Vernet ensenhava en Provença (annadas 70) ont trabalhèt coma conselhièr del Rector de Niça a la formacion dels ensenhaires, las tensions èran particularament vivas amb de temptativas per interdire en Provença l’usatge de la grafia classica. Tensions d’autant mai vivas que l’occitanisme ganhava de terren en tèrra sacrada mistralenca : èra Neyton a Tolon que metiá en scèna, entre autres, de tèxtes de Lafont, èran los novèls cantaires : Miquèla, Montanaro, Nicòla, Beltrame, Maurís, puèi Montjòia... En literatura, d’escriveires de Provença – e pas dels mendres – emplegavan la grafia classica (Lafont, Gardy, Pecout, Royer, Sauvaigo, Pelhon…). La concurréncia èra ruda amb una tradicion mistralenca que patissiá per renovelar son inspiracion…
Dins l’òbra de ficcion de Vernet, lo mistralisme es sovent evocat per un umor satiric que visa lo culte acritic de Mistral e un cèrt embarrament dins las tradicions. Aital trobam, en pagina 28, una corta despacha del Pichòt Avinhonenc, datada del 4 de junh de 1974, qu’es de tot segur una parodia. I es question de la disparicion misteriosa d’un cèrt Marius Ferigola, librari « carrièra Pairolièira », que vai rejonhe sos amics de « ʺl’Escolo Mistralencoʺ […] onte assaja amb bonur, çò li fai dire lo tèxt, de conservar dins son trelutz las esplendors de nòtra lenga e de nòstra civilisacion provençala ». Aquí mòstra son « engenh de poëta […] en legissent davant un public assabentat las quarantas primièras estròfas del poëma que pensava de recitar lo jorn de la Santa Estèla ».
Dins la pròsa titolada « L’immortalitat » (p. 125 – 131), un professor parisenc inventaire d’un procediment per donar l’eternitat, après mantuna temptativa malurosa sus d’umans, causís lo candidat ideal, aital presentat, amb un biais del retrach que Vernet n’es un mèstre :
Un vièlh de bèla facha […] pelses longs e blancs, aire digne, nòble, per tot dire, patriarcal. Arborava fièrament la carbata e lo capèu mistralencs. […] Se plantèt tot drech – aquí m’avètz –, te sortiguèt un pilòt de fuèlhas manescrichas de la pòcha e te lor debanèt d’una votz melodiosa una perorason apassionada, lirica, comola d’exclamacions, de remembres erudits, d’eloquéncia umanista del temps que Berta filava.
Es solament a la tresena pagina de la novèla qu’aprenèm l’identitat del personatge : Frederic (Teodor) Romanilha, evidentament fargada suls noms dels tres primadièrs principals del Felibritge. La novèla pren al pè de la letra lo culte fossilizaire de Mistral : Frederic (Teodor) Romanilha, designat d’un biais irreverenciós per las inicialas « F.T.R. »5, vai profitar del tractament del sabent :
demorava plantat, drech, dins l’emfasi de l’estrambòrd ultim, un braç levat, petrificat. […] F.T.R. èra viu, doncas, etèrn de segur. […] Lo tractament aviá tròp capitat, pas mai : lo remèdi aviá trespassat las esperanças e demorava lo pacient momificat en vida (p. 130).
Laissi mos legeires descobrir la casuda del recit e mai la destinada prestada a F.T.R...
Lo còrs de doctrina de l’occitanisme del temps : adesion e recuol critic
Avèm ja evocada la plaça de l’Istòria, mai que mai aquela de la Crosada contra los Catars. Lo concèpte lo pus aisit per ensajar de resumir l’analisi facha pel moviment de la situacion occitana dels ans 60-70, es aquel de « colonialisme interior »6 creat per Serge Mallet, que coneguèt ailàs una mòrt prematurada, puèi desvolopat per Lafont que prenguèt plan garda, pasmens, a mantun moment, de plan destriar aquela forma de dominacion interiora del colonialisme « exterior » que finissiá de morir mas que sos resultats sus los desequilibris del monde perduravan encara. Lo còrs de doctrina del colonialisme interior es simple e finalament plan adaptat a la situacion economica del temps : lo centralisme – sovent qualificat de « parisenc » – s’apoderava de las riquesas de las periferias e liurava aquestas al sol torisme. D’aquí usinas barradas, agricultura sacrificada, exòde dels joves per anar quèrre de trabalh al nòrd, vilatges abandonats e, de segur, imposicion del francés e agravacion de la diglossia.
Aqueles elements se tròban, d’aquí d’alai, dins los tèxtes, mas totjorn amb una coloracion literària originala, que pren sovent la marca de l’escritura fantastica.
« Miquèla »7 (p. 11)
Es la primièra novèla, que comença coma un viatge de nuech en veitura contat per una primièra persona que s’adreiça a una interlocutritz – Miquèla – que tuteja. Se’n torna, çò ditz lo personatge, « per te veire tu, Miquèla, coma d’autres còps fa pro de temps, èri tornat per assajar de te retrobar dins aquel vilatjon onte viviás alavetz. » Miquèla qu’èra – qu’èra aguda estada ? – mèstra dins l’escòla del vilatge que l’aviá vista escolana, amb lo quite narrator. Nuech de chavana, pana de l’autò ; lo narrator deu abandonar aquesta e rejónher lo vilatge a pè per i esperar lo jorn. Aquí s’encadenan de visions que semblan ben nascudas de l’imaginacion del narrator : de siloètas d’a passat temps d’aparéncia fantaumaticas passan dabans sa fenèstra. D’a cha pauc, lo vilatge apareis dins una realitat tragica d’abandon que s’acaba en vision fantastica (p. 20-21) :
Qualques passes pus luènh, la font rajava pas pus, dempuèi d’annadas a ne’n jutjar per la polsa que cubrissiá la pila. […] Los ostals èran totes barrats, de lausas espetadas èran tombadas dels teulats […]
Arribèri en fàcia de l’escòla. Èra barrada tanben, barrada dempuèi de sègles […]
Sus la plaça, las roïnas èran mai ancianas encara, lo cloquièr s’èra fendasclat e pel sòl, i èran totes. Los qu’aviái conoissuts, los mieunes, d’autres encara e d’autres e los qu’aviái cresegut de los veire lo matin.
Totes dins sos taücs dubèrts, de taücs que desbordavan per la pòrta del cementèri, totes forra-borra, a mitat cubèrts per d’èrbas baujas, rosegats per vents e pluèjas. E, entre aquelas caissas destapadas, sabiái, dins un solaç epiletic qu’anavi trobar la tieuna.
« Lo Play-Boy » (p. 57)
Aqueste recit desopilant es la pròva qu’es tanben capable de recuol critic, Florian Vernet, òme de la vila e mai siá d’originas ruralas, a regard d’un cèrt occitanisme replegat sus una ruralitat idealizada. Aital dins aquesta novèla ont se descadena un umor a l’encòp subtil e ferotge. Un dels motius que i apareis es un agach maliciós sus la representacion idillica de la ruralitat que podiá èsser dins l’aire del temps. Lo passatge que seguís es a l’evidéncia un pastiche del lirisme exagerat d’unes tèxtes :
Passat Rodés, prenguèt de rotas pichòtas, traversèt lo Segalar8, dintrèt dins los causses nuses, pèiras, glevas freneticas jos lo vent. Arpategèt per de camins desèrts, demandèt la direccion a d’indigènas abestits e acabèt per trapar la bòria destrantalhada (p. 59-60).
« Lo viatge » (p. 75)
Lo motiu que tracta aquesta novèla es aquel de l’exilh, tèrme emplegat per las criticas occitanistas del temps9. Rai que las periferias patissián d’una manca d’emplecs e que constituissián una resèrva de man d’òbra mai que mai per la foncion publica del nòrd (ensenhament, pòstas, camins de fèrre…). L’argument, a primièra vista, es simple : lo personatge (qu’un còp de mai parla a la segonda persona) torna a son país d’origina après dètz ans d’exilh « detz ans de trabalh dins aqueste licèu anonim de la capitala » (p. 75). Lo tèxt alterna los remembres del passat – lo viatge inicial cap al país d’exilh – e la situacion del temps de la presa de paraula : lo viatge de retorn al país d’origina, aital escais-nommat « l’univèrs perdut d’endacòm mai », ont retrobam lo títol del recuelh. Dos moments, doas situacions, que lo recit entrebèsca, segon lo biais narratiu qu’avèm ja notat.
Las impressions realistas naisson de la vision subjectiva del personatge, aital aquesta evocacion del primièr viatge de cap a la capitala :
Pauc a pauc aviás vist lo trin s’enfonzar dins de montanhas que coneissiás pas, puèi t’èras endormit, anestesiat per la fatiga e un lagui que voliás e podiás pas dire son nom. Quand t’èras desrevelhat, aviás passat una invesibla frontièra : dins l’alba grisa, l’avança de l’exprès exumava de las nèblas de païsatges estrangièrs que t’anavan neutralisar e digerir pendent detz ans, sens dolor ni consciéncia (p. 76).
o encara dins lo viatge de retorn :
Sabiás solament […] que tornavas, mentre lo tren intrava dins lo pertús d’una nuèit traversada per l’udol dels rapids crosats en camin, lo frenatge abans las garas, las butadas dels arrèsts, las lòngas pulsacions de las acceleracions, los fuòcs de senhalament o las luses fugidissas de las garas secondàrias (p. 77-78).
Pauc a cha pauc, amb l’ajuda narrativa de la cabussada del personatge dins lo sòm, lo recit se vai mudar en raconte fantastic que las visions que lo pòblan rampèlan lo film de Bertolucci La Stratégie de l'araignée (Strategia del ragno) de 1970, film inspirat de Borges que Florian Vernet reconeis coma un de sos mèstres en escritura. L’atmosfèra surrealista es creada, coma dins mantun recit de l’òbra tota, per los telescopatges espacials e temporals entre losquals los personatges ensajan de tirar camin, e de se desempegar de la telaranha ; los motius del país artificializat crean aquel fantastic darrièr loqual s’amaga la realitat de sa desertificacion :
N'i a qu’afortisson […] que la Companhiá a installat, de lòng de l’itinerari, de falsas garas modèrnas, que lo païs que veson los viatjaires es una trèva, una illusion artificiala, quicòm coma lo cinèma (p. 82).
« L’abstractor » (p. 85)
Lo tèxt se dubrís sus una frasòta sens ambiguïtat per presentar son personatge principal, vist, el, en focalizacion extèrna : « Simon Combès èra, aquò arriba, un Occitan afranchimandit ». La novèla se presenta coma una faula d’anticipacion, a partir de la situacion contemporanèa del recit. La foncion de « l’Abstractor de Primièra classa, Burèu de l’amainatjament del territòri d’aquela prefetura de província ont l’avián mandat, dempuèi un fertil sejorn dins los servicis ministerials de la capitala » (p. 85) es aital presentada :
O caliá tot amainatjar : pas solament la Còsta e qualques industrias isoladas. L’agricultura, la vinha, las rotas e las comunicacions, los divertiments e la cauma. Caliá programar scientificament la produccion en fonccion d’una rentabilitat pus fòrta ; e l’utilizacion de las ressorsas naturalas, la mobilitat de la man d’òbra.
Se reconeis aisidament dins aqueste programa çò denonciat per los analistas del « colonialisme interior » e de l’occitanisme d’esquèrra del temps. Pasmens lo tèxte es pas un simple tract, coma o mòstra la casuda ont lo procèssus d’abstraccion s’acaba sus una dimension cosmica :
I aviá degun per carrièras, sus una platana de la plaça ausiguèt coma en plen jorn, escandalós, lo cant clar d’un aucèl desconegut. Involontàriament levèt lo cap vèrs la coma dels arbres e aital demorèt. Entre las brancas despulhadas, dins lo negrum fondamental, una a una, las estelas s’atudavan. Aguèt lo temps de se dire que sa facultat d’abstraccion li jogava de torns. Se concentrèt per rapelar las estelas, de badas, mentre dins son ausidor lo siblar se fasiá mai fòrt.
« Las boitas » p. 134
Autra faula fantastica – contada, aquesta, a la primièra persona – a l’entorn d’una usina sonada « Mixture Ontario Inc. » apartenent a « una companhiá anonima coma n’i a tant : cercaires franceses, metòds alemands, capitals americans o cercaires alemands, capitals… patin, cofin. Quicòm aital, vesètz ? » (p 134). L’usina s’installa al moment que dins lo país « tot es barrat : la mina, la veirariá… ». Ajusta lo tèxte : « quand los òmes foguèron partits, quand demorèron pas que los vièlhs… ». L’usina se vai implantar en plaça d’una entrepresa locala qu’aviá fach quincanèla après qualques temptativas de fabricacion divèrsas, primièr « de besonhas de plastic, per lo torisme : de colhandres » (p. 135), puèi d’articles « per Sex Shop » abondosament descriches dins lo tèxte amb l’imaginacion que sabèm de l’autor. De que serà l’activitat de la novèla usina ? aquí çò qu’imagina l’autor :
anavan mètre l’èr del païs – qu’es pas pollucionat – dins las boitas e puèi, zo, lo mandariam cap a las vilas un pauc de pertot, dins lo Nòrd subretot, question de devisas.
E lo produch es aital presentat – en francés dins lo tèxte :
« L’Occitanie chez vous ».
« Air pur du pays du vent, du vin et de l’Amour. – Un air qui a l’accent. – La nature à domicile. MIXTURE ONTARIO Inc. – Poids total : 50 g. – Modèle déposé. »
La dimension allegorica es evidenta e laissarem los legeires descobrir la casuda de la novèla.
Lo prològue e l’epilògue : tèxtes programatics ?
Los legeires auràn comprés que s’agís pas de redusir lo recuelh a un contengut ideologic, sonque d’i destriar, darrièr l’imaginacion narrativa, una vision del mond e un apòrt a la lectura critica de la societat del temps. S’aquesta vision es pas forçadament presenta dins tot lo recuelh, avèm pasmens temptat de mostrar que i figurava, explicitament o per lo biais d’allusions.
Lo prològue e l’epilògue, eles tanben, son marcats per una dimension literària que relèva de l’escritura poetica, e la dimension occitanista i es ela tanben presenta.
Lo prològue (p. 8)
La primièra remarca que se pòt faire sus aqueste prològue es la complexitat de sa bastison, que l’alternància tipografica roman / italic n’es una de las marcas vesedoiras. I altèrnan un discors a la primièra persona, mai o mens fach de consideracions socialas e al delai metafisicas, de còps adreiçadas explicitament a un « tu », e una mena de conte a la tresena persona, dubèrt per la formula rituala « un còp èra », ont reconeissèm d’allusions al recit de la Genèsi, largament reinterpretat.
Un abans-dire
Lo prològue es dubèrt per un paragraf lapidari e univòc : « Existissèm pas », non-existéncia afortida dins lo paragraf seguent : « Coma poiriá parlar o escriure qualqu’un qu’existís pas ? Los muts an pas dreit a la paraula. A l’existéncia tanpauc. » Lo tèxt acumula l’expression d’aquela non-existéncia, a començar per la reiteracion, al tresen paragraf del tèrme « enlòc »10 (l. 5 e 6). Citam, dins l’òrdre de lor aparicion : « Lo tèxt, es tèxt sens paraulas » (l. 7) e « escrich amb una goma » (l. 8). Lo narrator s’exprimís a la primièra persona, entre lo plural per evocar una (mal)astrada comuna e lo singular per se constituir en contaire e aital interpelar una segonda persona : « Sabes coma deuriái començar ? » (l. 18). Los quatre primièrs paragrafes son en defòra del recit que seguirà. La mena d’abans-dire aital bastida es marcada per l’absurde, una tonalitat frequenta frequenta dins tot lo recuelh : biais de forçar l’absurditat de la quita realitat.
Lo recit dubèrt per « Un còp èra » es marcat per un cambiament de tipografia, pasmens sèm dins la dralha dels paragrafs precedents : lo tèxte insistís sul negatiu, sus la non-existéncia. Bastís una primièra definicion del païs, d’abòrd negativa, puèi abstracha :
Un còp èra un païs qu'èra pas un païs . Portava lo nom, extranh, d’Eterotopia. […] Curiós païs, sens frontièras, ni centre, ni Rei. Los que demoravan defòra l’avián sonat « Endacòm mai ». E pasmens èra un païs vertadièr, pres entre sa realitat e la carta.
Lo país es vengut abstraccion e la tresena persona del plural, que sabèm sa polisemia en occitan (equivalent del francés « on », coma de « ils / elles ») denóncia – sens los nommar – los responsables d’aquela destinada : « vos vau contar coma faguèron d’el una abstraccion, un mite a la pagèla de son esperit de sos interèsses ». Sembla evident, aquí, que lo possessiu remanda als colpables, que lor identitat se bastirà a flor e a mesura del recuelh.
Dins un segond temps, apareis una proposicion centrala : « Dire crea l'espaci a l’entorn de l’absent de l’indicatiu » (l. 28). Lo gramatician qu’es Vernet jòga aquí sus l’expression « present de l’indicatiu » en inventar son revèrs. Formula magnificament trobada per dire l’« enlòc » que n’es estat question o l’« endacòm mai », e son equivalent d’origina grèga « Eterotopie », leitmotius del recuelh. Quina solucion, quin espaci donar a l’occitanitat, en defòra d’aquel de la lenga ?
Un conte encastrat
La pagina 8 vai donar una novèla expression de l’espaci, concrèta aqueste còp e li donar totas las caracteristicas d’un locus horribilis :
Delà lo cledat, los barbelats, los terrencs minats, lo barratge electrificat dominat pels miradors, s'espandís lo desèrt.
Fins qu’a l’asuèlh : sabla e terras nusas, clapasses, matas malautas de romècs. L’aiga mòrta d’un rèc demest la polsa. Jos los calhaus, aranhas, mila-patas, escorpius. Formigas.
Dins l’aire : moscas, tavans, mosquilhs.
Mai luenh : ermasses, bartasses. Montanha e mar ostilas. Plajas vuejas ; cèl ont los vents sens nom encara butan las nivoladas. Nuèit fossila, verinós lo solelh.
Apareis puèi una reconstruccion, o puslèu una inversion, del mite de la Genèsi. Dins l'« òrt miraclós », encenchat pel luòc que venèm d’evocar, dormís un èsser non-nommat, simplament evocat per la tresena persona, e qu’es de tot segur, la figura del creator, aital suggerida per Vernet :
Aquí, dins la clarièra protegida, jos l’ombra de l’arbre grand, es installat, simpletament. Dormís o benlèu sòmia, dins sa cadièra-breçairòla, cansat de segur.
La lutz passa entre sas parpelas entredubèrtas. Son agach basta per manténer dins l’existéncia l’univèrs tot de la creacion : lo riu clar sus las pèiras, lo resson del cabrifuèlh dins l’aire. L’òrt tot entièr grelha d’aquel agach, perfièit, definitiu, s’estira fins l’infranquissabla barrièra.
Son òbra. (p. 8-9)
Lo prològue bastís aital una parabòla ont lo creator es dins son òrt protegit per un barratge electrificat a travèrs loqual li arriba l’aparicion fugitiva de « l’òme e la femna » :
Quand aquel agach arribèt a la frontièra, l’espaci d’una estona, las miretas dels uèlhs s’escarcalhèron. Dins aqueles miralhs blaus, redonds, luenchas, minusculas, coma perdudas dins la perspectiva detràs. Crotadas, paurugas, andralhosas.
L’òme e la femna prensa, ennegrits pel solelh, la plueja e las geladas : doas formas indecisas, acrochonidas per la crassa e l’angoissa assajavan de te veire, jos ton arbre, dempuèi lo barratge electrificat.
Faguères, alavètz, una nhifa refastigada… A palpas, ta man culhiguèt una de las pomas que penjavan de la branca, dessús ta tèsta. Barrères los uelhs ; lo païsatge : pradas, rius, còlas, bòsques s’esvaliguèron. S’escafèron las siloetas. (p. 9)
De remarcar l’emplec d’una segonda persona a laquala s’adreiça lo tèxt que bastís aital un dialògue fictiu amb lo creator. Figura de la fòrça e del poder, aqueste apareis dins son mespretz de sas creaturas. Seriá estonant que Vernet manifèste aquí quina relacion que siá amb una transcendéncia. Me sembla puslèu que cal veire dins lo travestiment del mite biblic una denonciacion del poder tiranic, e mai dels mites que levan a l’umanitat tot poder sus son astrada e, al delai, sus sa libertat.
Una crida
D’alhors la fin del prològue, amb lo retorn dels caractèrs roman e de la primièra persona, torna interpelar un « tu », pel biais d’una construccion anaforica amb lo vèrb « Ausisses », a sièis represas, dont cinc acompanhadas del complement « lo silenci » e una amb lo complement « l’abséncia ». Una crida a la presa de consciéncia, una interpellacion qu’indutz a l’evidéncia lo legeire. Notarem dos exemples d’aquelas interpellacions lapidàrias, caduna sus una linha :
Ausisses lo silenci badalhonat del Païs que pas de Nom ?
Ausisses lo silenci cloroformat del Païs dels Muts ?
Abséncia de nom, privacion de paraula… Lo messatge es clar.
E lo prològue s’acaba per un resquilhament interessant : dins un primièr temps, reitèra la declaracion liminària : « Existissèm pas. » Puèi dubris un espaci de libertat amb la forma interrogativa : « Existissèm pas ? ».
Lo prològue apareis aital coma un pacte de lectura : es necessari de dire l’absurditat de çò que sèm. Mas demòra pasmens dins l’interrogacion : qual es aquel « nos » de la fin del tèxt ? qual es aquel país ? Ni el ni sos estatjants son pas nomenats. Existisson solament dins una oposicion a d’adversaris fosques que serà probable lo ròtle del recuelh de lor donar d’espessor.
L'epilògue (p. 167)
L’epilògue vai clarificar las causas. I es question de l’« òme occitan », de « los occitans », de la vila de « Lodèva ». E mai lo « ieu » s’auto-designa aital : « aquel òme occitan que siái vengut ».
Aquesta fin del recuelh es tanben la seguida de la mesa en scèna del processus d’escritura qu’èra estat dubèrt per lo prològue. Lo « ieu » se i presenta encara mai clarament coma una figura d’escrivan : « al moment d’escriure la darrièra de las novèlas, la que me semblava mancar (escriure : escafar de longa, trabalh per Sisifa). Comencèri un conte : ».
L’epilògue vai, procediment conegut ajudat per l’alternança roman / italic, entrebescar la votz de l’escriveire que presenta lo trabalh d’elaboracion de l’escritura amb lo resultat d’aquesta. Los resultats, puslèu, qu’avèm d’abòrd una primièra temptativa de recit, complètament destimborlat, abandonada al profièch d’una autra : « Capitèri pas, çò ditz lo narrator, una autra novèla sortissiá, que la balhi aquí, tota piòta, aquò rai, benlèu perqué i a tant de causas a faire, uèi (nosautres avèm lo mond a faire, en Occitans). »
La « novèla » que seguís, sonada « conte » a la fin, entremèscla la realitat de las luchas del temps (contra de minas d’uranium del costat de Lodèva) amb d’elements fictius : descobèrta d’una estatua que vai prene vida a la fin del raconte, ont coexistís amb un element realista : « Lo conte s’acaba aquí que lo sang tòrna córrer dins las venas de la Femna Mai Bèla del Mond e que los carris de CRS arriban, de l’autre costat. » Aquela figura, a l’evidéncia, es la reaparicion de la « femna prensa » del prològue (p. 9).
Vernet laissa aital son recit inacabat e lo « ieu » - figura de l’escriveire clava definitivament lo libre amb una formula que li laissa pasmens sa part de mistèri : « E ieu vos laissi, urós que l’encadenament infinit dels efièches e de las causas m’aja permés de rescontrar la lenga de l’alba ». Bèla formula, que m’aviá fach, en son temps, pensar a l’Alba dels trobadors, e que li veniá, çò me diguèt l’escriveire, de Borges.
Tornarà pasmens a sa faula, dins lo segond recuelh, Miraus escurs, qu’un dels recits ne serà titolat tot bèl just – dins lo provençau maritim que Vernet i empleguèt – « La Frema la Mai Bèla dau Monde » (p. 59).
Conclusion
Qualques nòvas d’endacòm mai es la primièra temptativa publicada d’una escritura prigondament modèrna dins sa cèrca de despassar los genres embarrats, tròp sovent assignats a l’occitan, quand son pas los escriveires occitans que son temptats de se i embarrar.
Pòrta la marca d’una granda cultura, exigenta, multiforma, dubèrta sus las autras culturas, los autres genres (lo cinèma, entre autres, coma o mòstra dins aqueste dorsièr Matieu Poitavin). Vernet es un grand legeire, dempuèi las mitologias mai anticas (judeo-cristiana o greco-latina), fins a las òbras filosoficas contemporanèas. Jòga amb aquesta cultura, entre presa en compte e recuol parodic.
Darrièr lo caractèr aparentament eteroclite d’aqueste recuelh, se dessenhan de linhas de fòrça dubèrtas pel prològue e seguidas fins a l’epilògue que constituís tanben una pòrta cap a una òbra en construccion, escricha a travèrs « la lenga de l’alba ».