Avetz tots legit daus textes de Joan Ganhaire, que Paraulas ne’n publia regladament. E benleu tanben de sas novelas e de sos romans policiers. E benleu vos setz damandat coma fai per escriure d’un costat de las istòrias tant sornas, e de l’autre de las istòrias tant risolieras. Ieu tanben. Quò es aquel paradòxe qu’ai volgut explorar en far un estudi de l’òbra de l’escrivan, que ne’n es nascuda una tèsi de doctorat.

La condicion umana es de viure, mai de morir, çò que sabián plan autres còps, e que nos remembra la pandemia actuala. Pasmens, e mai faguessa partida de la vita, la mòrt demòra un escandale. Lo medecin qu’es Ganhaire l’a enfaciada de contunh : d’en primier dins sos estudis que ne’n trobam daus ressons dins de las novelas coma « Chambra 32 » o « Lo viatge aquitan » ; puèi dins son trabalh de medecin de campanha, qu’era tanben, çò-ditz, d’acompanhar lo monde d’aicianta a la mòrt. Se’n veson de las traças, per exemple, dins los racontes de la Pès-Nuts, istòrias vertadieras plenas de poesia e d’emocion. E quò es en rire que la lebre contairitz l’i parla de sa mòrt a venir, jos la fòrma d’un cebier miraudiós…

E de vrai, davant aquela fin que nos espera tots, l’i a mas dos biais de reagir : se carcinar los sangs, se desesperar, quitament se dire que la vita vau pas la pena d’èsser viscuda ; o tot uniment acomplir que sem pas de talha a luchar, e que lo sole poder qu’avem es lo d’en rire, un poder vertadier que nos fai mai bels que çò que nos espera. Èssers derisòris, bradassats deçai delai per la destinada sens n’en ren mestrejar, coma lo Barnabeu daus romans Dau vent dins las plumas e Las islas jos lo sang, o pieg, lo Marcafava de la novela « La charitat dau bacon », lo rire es nòstra sola sauvacion ! Quò es lo rire, un rire partejat que nos assembla tots dins una comunautat joiosa, que nos garda de l’angoissa, e qu’aitau nos laissa tornar trobar nòstra libertat.

Pas aisat, pertant, de rire, que la violéncia e lo Mau son pertot. La violéncia, que comença sovent dins las familhas, passa de generacion en generacion. Envasís tota la societat qu’es de consent per ne’n usar, sens que ne’n siá lo dich, e mai disessa que la condamna : murtres e fachs de barbaria se veson tots los jorns. De las religions e de las sectas ne’n fan usatge per enfortir lor poder : daus personatges coma lo prior Folques de Mortamart (Lo darrier daus Lobaterras) o lo puritan Sir Chadwick (Dau vent dins las plumas, Las islas jos lo sang) encoratjan au Mau en tot preschar lo Ben... Es quò que se podriá trobar un pauc de conort dins l’amor, o dins l’amistat ? Benleu ben, mas es pas aisat establir una relacion vertadiera de tendressa e de complicitat. La màger part del temps, l’un e l’autre esperan quauqua ren de disparier : quò es la soletat que t’espera au chap del chamin.

Los racontes se desbòtjan dins los païsatges de la campanha peiregòrda, amb sas aigas suausas, sos bauçs calcaris traucats de cròsas, sas baissas e sos termes. Lo monde l’i seguisson lo ritme de las sasons. Son ligats tant a la terra, que respiechan, coma a las bestias, que vivon d’una vita pariera e patisson parierament la mòrt. L’accion se desbòtja dins daus luecs simbolics, vilatges abandonats, fonts secretosas, un gorg esfredable, de cementeris… Darrier Maraval s’escond la vila de Peireguërs, que Ganhaire ne’n descriu los barris e ne’n retraça l’istòria. Lo monde se percep per tots los senses : votz e musica, mai que mai la musica daus mots ; olors tant agradivas qu’esritjosas ; noiriduras gostosas de las auberjas o estec « tròp sec – tròp dur – tròp cuech » dau famós Cafe dau Miegjorn ; sensacions tactilas coma la dau poton maudich de Guilhem dins la novela « Lo sendareu daus ginebres », que lo menarà a sa mòrt ; sensacions somestesicas tanben, coma las, intimas, de la Joana, qu’es a morir d’un infarctus… E puei, de segur, las sensacions visualas, sovent imatges de scenas que se podràn jamai oblidar. Las allusions espessas a daus filmes e, de còps, lo quite emplec dins l’escritura de tecnicas cinematograficas montran que Ganhaire es pas noirit nonmàs de literatura, mas tanben de cinema.

Dins aquel univèrs, los òmes son en chercha, en chercha de çò que son, en chercha d’un sense per lor vita. La question es de tant importanta que beucòp son daus bastards (Barnabeu de Malacomba, lo comissari Darnaudguilhem) o de subrevius (l’amic X…, los narrators de « La messatgiera » e de Çò-ditz la Pès-Nuts, eca…). Mai d’un personatge se desdobla – coma l’inspector Le Goff, meitat còrse meitat breton –, o tròba dins un autre un rebat de se – per exemple, Joan de l’Arribiera dins Arnaud de Lobaterra, o lo comissari Darnaudguilhem dins lo legista Masdelbòsc. Las femnas an pas totas aquelas dificultats. L’i en a de remirablas, coma Naní, la cosiniera ardicha dau roman Dau vent dins las plumas, o l’inspectritz Guita Berenguier daus romans policiers, que sa personalitat passa las nòrmas. Vesinan coma de las femnassas sens pietat o castrairitz, e d’embelinairas, sovent victimas de lor poder de seduccion. Se veson dins l’òbra daus personatges esmovents, coma Joan lo coija-defòra (Lo viatge aquitan), Paulina Maziéras (« Qu’es entau la vita »), Massime (Los braves jorns de Perdilhòta), o lo Pair Simon, de plan bona volença mas que totjorn las chausas se viran contra ilh… Partejam lors espers, lors paurs, lor desrei, lor remòrs, lors jòias. Son daus umans, pariers coma nosautres, que nos paran un miralh onte se pòt veire nòstre rebat.

Mas l’escritura de Ganhaire es tanben una escritura ludica, onte se vei lo plaser de bastir de scenaris e d’enginjar de las situacions. Los primiers textes de l’escrivan zo fasián desjà veire, que los melhors son estats regropats dins lo libre Cronicas de Vent-l’i-Bufa. Juga amb la lenga, amb los mots e los imatges, amb los textes d’autres escrivans, mai los seus, se plai a las allusions, aus reviraments imprevists, crosa las intrigas, crea de personatges originaus, en tot compausar sos textes amb una granda rigor. E Ganhaire juga au còp amb sos legeires, que convida a participar d’un biais actiu a lor legida. Escriure de textes fantastics e de textes policiers son dos biais de los escartar : dins tot çò que conta l’escrivan, onte son los fachs vertadiers, onte los que son estats desformats per l’eimaginacion daus personatges o del narrator ? Quala es la part d’emocion, de fabulacion o de meissonjas dins çò que dison ? D’aicianta a qual punt se fiar a la paraula de l’autor que juga sus las ambigüitats o las faussas dralhas ? Los romans a enigma ont apareis lo legendari comissari Darnaudguilhem foncionan segon los còdes de la literatura seriala. Montran tanben, tant coma las novelas que Caüsac ne’n es l’eròi, l’envers del decòr d’una societat que se voldriá sens problema, e pausan de questions eticas. Los textes fantastics, coma Lo darrier daus Lobaterras, desfian tanben la rason en far balançar lo legeire entre doas explicacions daus fachs, l’una racionala e l’autra subrenaturala. D’autres, coma Los braves jorns de Perdilhòta, onte lo fantastic se fai mai discret, son bastits sus lo decalatge entre una explicacion animista dau monde e la vision racionalista de la societat contemporanéia. Ganhaire se platz quitament a far interferir los dos genres, policier e fantastic, per exemple en crear lo personatge de l’inspector-garissaire Diagana Traoré o en far intervenir dins una intriga las cresenças gitanas a perpaus daus mòrts.

En escriure, Ganhaire a volgut, çò-ditz, explorar aquela part de se que definís coma son identitat occitana, ligada a la cultura rurala e a la lenga. A tanben eissaiat de balhar un punt de vista occitan sus lo monde, en tot montrar que s’endeven sens problema emb las tecnicas modernas, que quò siá l’usatge de la rantela o del telefonet, dins un espaci que, luenh d’èsser embarrrat sus se-mesme, es dubert e mondializat. Son òbra parla de temas universaus. L’òme es totjorn parier, a totas las epòcas e jos totas las latituds : freule, derisòri, capable de çò melhor coma de çò piéger. Fàcia a la violéncia e au Mau, d’en pertot presents, l’escrivan pren la defensa daus mai febles, los qu’an pun mejan de s’aparar. Lucida e plena de compassion, son òbra nos convida a rire de çò que sem e a enginjar un monde mai juste.