La recepcion dels recuelhs de Leon Còrdas

Marie-jeanne Verny

Citar aquel article

Referéncia electronica

Marie-jeanne Verny, « La recepcion dels recuelhs de Leon Còrdas », Plumas [En linha], 3 | 2023, Mes en linha lo 09 juin 2023, Consultat lo 07 octobre 2024. URL : https://plumas.occitanica.eu/924

Dos recuelhs de Leon Còrdas foguèron editats dins la colleccion Messatges : Aquarèla en 1946, e Branca tòrta en 1964. La recepcion critica del primièr se limitèt a un article de Max-Philippe Delavouët dins Marsyas1 e a un article allusiu d’Enric Espieux dins Oc. Pel segond, dos articles, un de Joan Larzac dins Letras d’Oc, un d’Ives Roqueta dins Viure. Al sègle XXI, pasmens, la poesia de Còrdas tròba una audiéncia nòva a travèrs la cançon.

Deux recueils de Léon Cordes ont été édités dans la collection Messatges : Aquarèla en 1946, et Branca tòrta en 1964. La réception critique du premier s’est limitée à un article de Max-Philippe Delavouët dans Marsyas2 et à un article allusif d’Henri Espieux dans Oc. Quant au second, deux articles, l’un de Jean Larzac dans Letras d’Oc, l’autre d’Yves Rouquette dans Viure. Cependant au XXIe siècle, la poésie de Cordes trouve une nouvelle audience à travers la chanson.

Two collections by Léon Cordes were published in the Messatges collection : Aquarèla in 1946, and Branca tòrta in 1964. Critical reception of the former was limited to an article by Max-Philippe Delavouët in Marsyas and an allusive article by Henri Espieux in Oc. As for the second, two articles, one by Jean Larzac in Letras d'Oc, the other by Yves Rouquette in Viure. However, in the 21st century, Cordes' poetry is finding a new audience through song.

Leon Còrdas publiquèt dos recuelhs3 dins la colleccion Messatges. Mercé las preciosas taulas analiticas establidas per Georges Ricard4, podèm trobar aisidament las qualques recensions de l’òbra poëtica de Còrdas dins Oc e Letras d’Oc, e ne deplorar lo gaire d’espessor de critica vertadièira del contengut poëtic, sens comptar, per lo primièr, lo retard de la reaccion critica…

Enric Espieut, en 1959, evòca lo primièr recuelh de poèmas de Còrdas, Aquarèla, paregut 13 ans aperabans. Sembla qu’aquesta recension (pasmens presentada coma tala) siá estada pretèxt per parlar d’autras causas, mai que mai de la poësia amorosa. Se dubrís la cronica, d’un biais estranh, sus l’evocacion de l’òbra d’Aubanel, per evocar puèi las Fleurs du mal de Baudelaire, la poesia de Marcabrun, Peguy, Lorca… e finir per consacrar un pauc mens de tres paragrafs al recuelh de Còrdas dont un sol dintra vertadièrament – e amb pertinéncia – dins l’èime del recuelh :

Aquarèla ? I a d’Aquarèlas, i a mens, i a mai. Foc que s’abranda sus lis auturas, vent de febre, mistic e carnau au cop. De misteri tanben, e pasmens, degun procediment, sobre-naturau. Irrealitat dau monde. Léon Cordas

L’article de Larzac paregut en 1965 sus lo segond volum, Branca tòrta, se poiriá qualificar de ferotge. La critica es regda, alara que lo primièr recuelh, Aquarèla, es lausat finament :

« Tota paraula es una abelha que pòrta sa carga d’amor ». Ara o sabiàm. E mai esperàvem lo segond viatge, tant nos aviá meravelhats lo miracle d’un cargament sens ges de pes, coma la barca de l’Inferno, coma las alas enveirentas, coma lo pincèl leugièr de l’aquarelista »

Regreta, Larzac, l’apauriment de l’inspiracion dins Branca tòrta, e la baissa de qualitat de l’escritura. Lo darrièr paragraf, en forma de botada, es un biais ironic per dire que lo nivèl de l’inspiracion a baissat dempuèi Aquarèla… Rai, Larzac nòta qualques autres tèxtes « miracloses » dins Branca Tòrta :

Lo segond renovèla a de còps lo miracle : Jòia, lo Somi, Segas cantaràn longtemps lo jòc de la despossession quand lo païs e l’arma, lo sentiment e lo verai fan a atrapeta e a copafil.

Mas lo verdict es pasmens negatiu e l’inspiracion personala de Còrdas, segon el, es venguda marrida imitacion d’autres poètas :

Còrdas fa de Lorca amb son atiralh de sang, d’iranges, de raubas e de vent finocha. Fa puèi de Pons sens Còrdas, e l’aire jòga amb la fuòlha dins lo moment que Hugo, ailàs, plora pas. E quora enfin Còrdas vòl far de Còrdas, doblida la leiçon dels autres, e lança lo poëma que i a pas pro encara de fons, de silenci per lo caplevar.

Ne regreta tanben la tonalitat tròp militanta :

Lo cargo, borrat de Libertat, de Solidaritat, d’Amistat, d’Intimitat e d’un plen fais d’abstraccions, se pren per un novèl Cuirassé-Sirventèsc arborant Prètz e Paratge, Amor, Jòi e Jovent. Mas la frasa pòrta mal, e lo « cant solidari » parla a un public de sendicats que legiràn pas mai son poëma. Al lòc que Aquarèla, los filhs d’obrièrs o auràn legit. « La musique qui marche au pas cela ne m’intéresse pas ». « Fau pas bèl-bèl a vòstre torn de vila, guerrejaires ». Tant aimi Brassens.

Ives Roqueta, fraire de Joan Larzac, a son torn, rend compte de Branca tòrta dins la revista Viure (n° 2, 1965)5. El tanben saluda lo primièr recuelh :

Ai pas res esperat amb mai de talent que lo segond recuelh de poèmas de Còrdas talament son primièr libre Aquarèla – 1946 – 20 ans totara… èra estat çò que Messatges nos donèt jamai de mai esmovent, de mai ric d’esperança.
[…]
Amb Aquarèla lo temps de las promesas èra passat. Un poèta solitari e un poèta solidari veniá de prene vam. Una votz, a pro penas auçada al mitan d’autras votz, somiava sa condicion sul ton de l’emocion mai nusa, sens tolerar ges de descrocament entre lo viure e lo dire, trapant dins lo meteis moviment son ton e mai sa poëtica d’incarnacion e de paciéncia.

Se demanda puèi lo critic : « d’aquel estat de gràcia […] de qué demòra ». Òm devina ja la critica que naseja… E mai, ditz encara Roqueta, se Còrdas « s’emparaula de tot un pòble dins una mièja-votz eliptica e somiaira delargaira d’imatges », lo segond recuelh es pas, segon el, a l’auçada del primièr. E pren qualques exemples d’aquel aflaquiment de l’inspiracion, tot en religar al moment de l’escritura lo drama que segon el viu Còrdas :

Era just e onest solament de dire ma decebuda, d'ensajar de dire, mai encara a Còrdas qu'a son legèire, que lo drama que viu ara es un drama banal : lo nòstre, cada jorn. Servís pas de ren de lo voler defugir.

La decepcion d’Ives Roqueta es a la mesura de çò qu’èra son espèra, coma o ditz, e fai resson, quasi punt per punt a las remarcas de son fraire.

Pasmens, la consultacion de la bibliografia critica sus Leon Còrdas es ben la pròva que contunhèt, menimosament, de legir l’òbra6. Òm jutjariá aisidament, a metre en relacion las recensions nombrosas que faguèt de l’ensemble de l’òbra de Còrdas, de l’atencion sensibla que li portèt e mai de son respièch evident per l’òme e l’autor-actor occitanista infatigable que foguèt Leon Còrdas.

En 1985, lo CIDO, ancessor del CIRDOC, mercé lo trabalh de Joan-Maria Petit, recampèt l’òbra poetica complèta de Còrdas7. Dempuèi, nos avisam que los poèmas d’aqueste an circulat, que son estats represes per de cantaires de totas generacions, que mai d’un e mai d’una los sabon de còr.

Un poèma de Felip Gardy8 rend omenatge a l’escriveire e al formidable diseire :

Drech e torçut

Jamai
Leon
jamai
lo viurem pas coma tu
lo poèma

jamai coneisserem pas
presoniers de nòstrei nuechs d’angoissa
la paraula estransinada
que de la garganta en nos de soca millenària
electriza lo còs entier
e lo fai mots e vèrbs
e cant en dessús dau cant

jamai coma aquela fin de jorn
qu’intraviam ja dins l’escur negre
de la primiera naissença
quand tu
drech e torçut
au pè dei torres

– luenh dins lo vèspre
Lo riu Aude passant sota lo pònt vièlh –
seguissiás
testut coma de generacions d’ases negres
ton boier mitic
e tant fasiás de manadets d’imatges
de la terra qu’a ton entorn
pas mai que d’aur lusent
regisclava
que se’n cresiam
un moment
d’èstre venguts lei reis
coronats de sa glòria9

Los qu’an conegut l’òme Leon Còrdas ne reconeisson l’estatura, que sa fiertat de luchaire païsan e de militant infatigable fasiá semblar a l’encòp regda – « drecha » – e torçuda per las oras clinadas cap a la tèrra. I retròban tanben la votz de l’òme de teatre que faguèt clantir dins tantes endreches la lirica occitana, dempuèi sos cars trobadors fins a la poësia contemporana. Me permetrai d’evocar una emocion de joinessa (1981), d’aver ausit Còrdas dire, dins una serada occitana sul Larzac, lo romance de « La vielhòta »10 de Bodon. Un poèma tot recentament editat, mas que coneissiam gaire d’aquel temps, ont çò publicat de l’òbra poetica de Bodon circulava mai que mai a travèrs las interpretacions de Mans de Breish o Marti. Diccion simpla, quasi freja… e pasmens, quanta emocion dins aquela lucha inegala de la vielhòta contra la granda dalhaira… Frairetat d’inspiracion lorquiana entre los dos poètas, Còrdas e Bodon, dins l’escriure e lo dire d’un romance.

L’omenatge de Gardy conten de ressons d’un poèma vengut mitic : « Lo boier », darrièr poèma d’Aquarèla que ne reprenèm aquí la primièra e la darrièra estròfas11 :

A son davant la tèrra redolava
una greseta doça, bona grava
prigonda e fresca ont l’aire dintrava
e lo boièr laurava.
[…]
A son davant la tèrra redolava,
l’òr de la nuèit a sos pès s’enterrava
de vent a vent las regas ondejavan
e la luna montava.

Podèm tanben jutjar del resson modèrn de la poësia de Còrdas a travèrs la reconeissença que rescontrèt recentament en cò de la jove expression musicala. En 2016, lo collectiu « Còp-Sec » organizèt una seria d’eveniments e permetèt l’edicion del disc titolat Lo son d’aquela votz12, ont los tèxtes de Còrdas son interpretats per La mal coiffée, Grail’òli, Asuèlh, Urban balèti, Laurent Cavalié, Mauresca, Marianne Evezard, Du Bartàs, Touristar, Hum, Lo Barrut, sens comptar de lecturas de Magali Cordes, Joan-Maria Petit o Michel Decòr.

De notar tanben l’interpretacion per Philippe Vialard del « Boièr »13 dins un disc de 2018.

Lo son d’aquela votz : Léon Cordes – Poèta paisan / Poèmas meses en musica, Collectiu Còp-Sec, 2016.

Lo son d’aquela votz : Léon Cordes – Poèta paisan / Poèmas meses en musica, Collectiu Còp-Sec, 2016.

1 Delavouët Max-Philippe, [compte rendu d’Aquarèla], Marsyas, n° 251, janvier-février 1947, 1303-1304

2 Delavouët Max-Philippe, [compte rendu d’Aquarèla], Marsyas, n° 251, janvier-février 1947, 1303-1304

3 Aquarèla, 1946 (n° 5), e Branca tòrta, 1964 (n° 34). Son estats represes dins l’Òbra poëtica complèta editada pel CIDO en 1997, e reeditada per l’

4 Georges Ricard, Tables signalétiques et analytiques de la revue « Oc » 1924-1977, Béziers, CIDO, 1985.

5 La revista Viure es en linha sul site del CIRDOC a l’adreiça https://occitanica.eu/items/show/22551.

6 Rouquette Yves, « Léon Cordes, homme de parole et d’action », photos Charles Camberoque, Montpellier, Connaissance du Pays d’oc, n° 72

7 Leon Còrdas, Òbra poëtica. Traduction française en regard, Préface de Joan-Maria Petit, CIDO – Centre International de Documentation Occitane

8 Felip Gardy, « Drech e torçut », Dins un cèu talhant de blau, Tolosa, Letras d’òc, 2010, p. 21.

9 Felip Gardy, « Drech e torçut », Dins un cèu talhant de blau, Tolosa, Letras d’òc, 2010, p. 21.

10 Poèma que l’edicion complèta (IEO, 2010, p. 153) data de las annadas 1943-1945.

11 P. 53-55 de l’edicion CIDO 1997.

12 Lo son d’aquela votz : Léon Cordes – Poèta paisan / Poèmas meses en musica, Collectiu Còp-Sec, 2016.

13 Philippe Vialard, Camin, CD Pahaska Production, 2018.

14 Corregissèm una cauquilha de l’original : « muougrana ». Laissam la « a » finala.

15 Lo nom de Còrdas apareis amb tres grafias diferentas dins lo tèxt (Còrdas, Cordas, Cordes), avèm servat la fòrma classica « Còrdas ».

16 Leon Còrdas / Léon Cordes « canti per los qu'an perdut la cançon », études réunies par Marie-Jeanne Verny, Revue des Langues Romanes, 2016, 2 :

Una bibliografia e discografia de l’òbra complèta de l’autor e mai una bibliografia critica es estada establida per Françoise Bancarel e Marie-Jeanne Verny per lo n° 2 de 2016 de la Revue des Langues romanes consacrat a Leon Còrdas16.

L’òbra poetica de Leon Còrdas

Aquarèla, 1946, coll. Messatges, n° 5.

Respelida de Centelhas, 1960 (« Amis de Centeilles »)

Branca tòrta, 1964, coll. Messatges, n° 34.

Dire son si, 1975 (Comptador generau dau libre occitan)

Se conti que conte, 1980.

Fial de fum, dans : Òbra poetica (CIDO) posthume 1997

Òbra poëtica, traduction française en regard, préface de Jean-Marie Petit, Béziers, CIDO – Centre international de documentation occitane, 1997.

Òbra poëtica, traduction française en regard, préface de Jean-Marie Petit, IEO-IDECO, collection « Classics occitans », 2020.

- Oc 173, 1959, p. 36. Recension d’Aquarèla per Enric Espieux

Poeta de l’amor, Aubanèl o foguèt, non sens estre estat un temps poeta d’un amor que sabem. E me pense a l’estudi de J.P. Sartre sus Baudelaire. Que per lo poeta di Fleurs du Mal, l’amor sarià estat causa vana e laugiera un cop considerada autra que pecat e pecat negre. A saber qu’amor es luenh d’èsser rebat de l’amor de Dieu, luenh d’èsser l’extatica e dolenta sorga de gaug e d’embriagament que d’uni i volon veire, ni mai lo gorrinitge, lo ruscle, l’amor de Marcabrun ; es lo pecat, la lucha, lo mespretz dau ceu.

Tant se poiriá dire d’Aubanel, amb quauqui reservas, que lo cantador de la Miougrana14 cerca pas lo brutici a bel expressi. Mai abrasamat que poirit, mens Manfred que Tristam. Sa dicha es en idea. Son estacament a la belor es un giscle de rais dins son òbra.

Amb aquò, creire amb Aragon que :

Il n’y a pas d’amour heureux…

Lorca ven au contra, e mai Còrdas15. I patiments espiritaus, a l’aspra dolor que s’impausan li que sabon pas l’amor, s’enaura contra lo doç lagui de l’amor cortés, lo pasi plaser de l’amar. Pasi plaser, pastat de vida que n’es nascut, plaser de natura que se mescla au lalejar dau vent per lo fuelhum.

Amor de carn que Peguy n’auriá pantaisat e en quau Nosta-Dona, e mai ela (qu’es la divessa sobeirana, quora Cibela, quora Kipris) non saupriá que faire gràcias.

Notar la prega a Nosta-Dona, en aqueli poemas de Còrdas. Ansin fagueron li trobadors, ansin Mirelha fisava si paganis amors i pagani Santas.

Amor deliure de complexs, purificador d’anmas, carnau de segur, flama druda. La cara di causas n’es tremudada ; lo classic campestre lengadocian ne perd la duresa aguda de son estec ; es plus que quadre d’amor, elements de natura concebuts per l’amor e nascut d’eu.

Aquarèla ? I a d’Aquarèlas, i a mens, i a mai. Foc que s’abranda sus lis auturas, vent de febre, mistic e carnau au cop. De misteri tanben, e pasmens, degun procediment, sobre-naturau. Irrealitat dau monde. Leon Còrdas.

Cercar aqui la porgida occitana, e coma lo registre de l’amor etern que n’es enriquesit.

Letras d'òc 4, octobre-décembre 1965, p. 16. Recension de Branca tòrta per Joan Larzac

« Tota paraula es una abelha que pòrta sa carga d’amor ». Ara o sabiàm. E mai esperàvem lo segond viatge, tant nos aviá meravelhats lo miracle d’un cargament sens ges de pes, coma la barca de l’Inferno, coma las alas enveirentas, coma lo pincèl leugièr de l’aquarelista. De mots que quichan pas jamai, e que pr’aquò son grèus, embegurats d’un mond pres dins l’onirisme lorcian e lo somi de Pons e los pensaments de Còrdas. Lo segond renovèla a de còps lo miracle : Jòia, lo Somi, Segas cantaràn longtemps lo jòc de la despossession quand lo païs e l’arma, lo sentiment e lo verai fan a atrapeta e a copafil. Mas tant d’emocion retenguda, sola una disciplina d’estil i podiá daissar son espandi. Aqueste còp lo dosatge çai es pas totjorn. I a pas de valsas que viran dins son ritme farlabicat e de chifras que fan sa ronda de folclòr convengut : Còrdas fa de Lorca amb son atiralh de sang, d’iranges, de raubas e de vent finocha. Fa puèi de Pons sens Còrdas, e l’aire jòga amb la fuòlha dins lo moment que Hugo, ailàs, plora pas. E quora enfin Còrdas vòl far de Còrdas, doblida la leiçon dels autres, e lança lo poëma que i a pas pro encara de fons, de silenci per lo caplevar. Anam alara al pièger. Lo cargo, borrat de Libertat, de Solidaritat, d’Amistat, d’Intimitat e d’un plen fais d’abstraccions, se pren per un novèl Cuirassé-Sirventèsc arborant Prètz e Paratge, Amor, Jòi e Jovent. Mas la frasa pòrta mal, e lo « cant solidari » parla a un public de sendicats que legiràn pas mai son poëma. Al lòc que Aquarèla, los filhs d’obrièrs o auràn legit. « La musique qui marche au pas cela ne m’intéresse pas ». « Fau pas bèl-bèl a vèostre torn de vila, guerrejaires ». Tant aimi Brassens. Coma la « triste querele » de Du Bellay, o las insultas de Dante contra sa « terra prava », « non donna di provincie ma bordello » mai m’agradan que lo « nòstra maire la tèrra siás una puta cap e tot ». Sens comptar que Prévert sabi’a tanben son Paire-nòstre. Consi mai ponhenta es la plancha d’un Salvador Espriu – sans rien en lui qui pèse ou qui pose !

Anem, un Còrdas nos bailarà pas dos còps aqueles poëmas de campèstre, d’amor e de seccion locala. Me perdonarà d’aver parlat de son segond libre abans lo tresen. O caliá ben per Letras d’Oc : n’aprofièiti per demandar a l’editor coma a l’autor d’un autre biais s’Aquarèla es agotat. Se ne demòra, ne vau benlèu comprar per mos amics.

Ives Roqueta, Presentacion de Branca tòrta, Viure, n° 2, 1965, p. 50-51.

Ai pas esperat res amb mai de talent que lo segond recuèlh de poëmas de Còrdas, talament son primièr libre (Aquarèla : 1946 — vint ans totara...) èra estat çò que Messatges nos donèt jamai de mai esmovent, de mai ric d'esperança.

Eveniment e libre unic. Sens ges de bavardiá e sens brica de pausa, un òme del pòble d'òc lai accedissiá al sòmi creador. Non pas certas aquel sòmi qu'es fugida davant la vida e que totjorn nos es vengut en òdi, mas aquel que — per parlar coma Joë Bousquet — nòstra vida concèp quora fasèm pas qu'un amb ela : aquel qu'es la revolucion de l'arma, ara dobèrt de còps a de poëtas e qu'espera tanplan los òmes, totes los òmes, totes los òmes a l'endeman d'un ordre social evoluit.

Amb Aquarèla lo temps de las promesas èra passat. Un poëta solitari e un poëta solidari veniá de prene vam. Una votz, a pro penas auçada al mitan d'autras votz somiava sa condicion sul ton de l'enonciacion mai nusa, sens tolerar gens de descrocament entre lo viure e lo dire, trapant del metèis movement son ton e mai sa poëtica d'incarnacion e de paciéncia :

Quand coneiràs que la paraula
Te conven e que son messatge
A retardat d'una beluga
La nuèit crentosa al ras del jorn...

Dire : un temps nisat entre dos silencis, entre dos sòmis bastissèires que tot i podiá nàisser d'images e pas que d'images lentament amadurats dins la ruminacion doça de la vida, e a penas delargats puèi. Dire : una poësia de l'agach e del viure enonciada dins una paraula esparnhaira refusant tot al còp lo prosaïsme e lo cant.

D'aquel estat de gràcia ; que fasiá tot passar, que sabiá — grands soscs e menudalhas — de Qué demòra ?

Fòrça, en aiçò totjorn que Còrdas sap o a pas delembrat çò que fa l'unicitat de sa poësia, aquel moment de miracle ont la paraula s'adoça, ont lo poëta, sens s'en mainar ni mai o voler, se desparaula, o puslèu s'emparaula de tot un pòble, dins una mièja-votz eliptica e somiaira delargaira d'images.

Gaire pr'aquò, per pauc qu’òm veja coma la solitud dont Còrdas noirissiá sa paraula, a pogut cambiar d'un libre a l'autre. Finida aquela solitud qu'èra lo luòc de las retrobalhas de l'èsser, la pacienta e apassionada descoberta de se. Sols quauques poëmas ja vièlhs ne pòrtan la marca : lo sòmi, la jòia e Segas, un pauc mens. Es venguda separacion. Es sentida coma separacion. E lo poëma quita d'èsser la frucha obligada del jorn. Es pas pus que paraula sauvada contra lo grand silenci destrantalhaire. Lo de la mòrt ? Non pas : lo d'una vida tornada al comun e compresa aital.

Amargança de Branca Tòrta. Còrdas, l'integrat, lo sol integrat dels poëtas de son temps (vòli dire lo sol per qual i aguèt pas cap de iàtus entre la vida e la lenga de cada jorn) es vengut un òme sol. Un poëma d'ara o ditz, Camins, vertadièr polsar de l'arma, quilhant en images mal nosats mas d'aitan mai terriblas, lo constat de las desfachas : mementa venguda rodal. Dieu empegat coma una paur entre de brancas, tèrra tornada a son principi, amistat perduda, ermàs :

Veses ben dins la batalha
que soi sol coma un ermàs...

Sol. E non pas solitari. Coma un ermàs : inutil. Poiriá èsser esfraiós, coma la mòrt. Es trist, solament, coma de viure.

Desrasigament ? Pèrdia del contacte ? Drama banal de l'òme del pòble vengut a la cultura ? Es pas l'endrech aicí de o curar. Simplament son aquí los textes que ne pòrtan la marca : lo drama es pas interiorizat, levat Camins. Es portat sus la plaça. Lo ton de la convèrsa, la logica dinamica del sòmi son abandonats. Siám al temps del Sirventès. Lo poëta quita de vèire e crei e giscla çò que crei. Còrdas se quilha, s'ufla, oratoriza. Pilha, quitament : lo poëma que comença coma un grand sospir de malastre :

Nòstra maire la terra
Siás una puta cap e tot...

finís qu'emprompta als orators del pòble, del paire Hugo al P.C. en passant per Barta lo vièlh, tot un atiralh de meeting e de poësia aisida : Ròsas rojas, man parada, profechaires, ponh levat... Còrdas, qu'èra lo pòble, s'es fach pòble.

Retorica sus sas mans. E lo poëma (terriblament esmovent quora lo remembre n'a pas pus retengut que los images e la sensibilitat ferotja e modèsta que circula dins eles sens capitar a los ligar) ten pas la lectura. Aquí mas mans... Aquí mas mans. Sol un procediment retoric arquitectura lo poëma. E lo poëma ne ronquèja.

Siam pas pus davant un òme del pòble que parla. Mas davant un òme que parla al pòble. Separat d'una comunitat d'òmes dont n'èra vengut coma la votz involontària. Còrdas cerca son public, s'esfòrça de l'aténher, cerca a restablir, per totes los mejans e mai que mai per los qu'es convengut de trapar populars (tornadas, repeticions, trepejaments, images explicatius, expressions popularas), la comunion perduda. Pensi pas que siá util d'amolonar d'exemples. Pas mai que cresi que siá aicí la plaça de citar tot çò que caup de granda poësia un libre coma aqueste.

Era just e onest solament de dire ma decebuda, d'ensajar de dire, mai encara a Còrdas qu'a son legèire, que lo drama que viu ara es un drama banal : lo nòstre, cada jorn. Servís pas de ren de lo voler defugir. I cal solament aplicar lo drech fil de la rason, la fòrça de la vida e del sòmi, los poders d'una paciéncia que renega pas ren, tota l'ambiguitat del lengatge e del nòstre mai que cap mai. Cal saber escriure e legir los poëmas de crisi, los tèxtes de passatge. Son pas los mai de bon escriure ni los mai aisits d'aimar. Mas l'aderéncia a la vida demòra la sola causa, amb la volontat de fermesa, que devem exigir, los uns e los autres. E deman es deman.

1 Delavouët Max-Philippe, [compte rendu d’Aquarèla], Marsyas, n° 251, janvier-février 1947, 1303-1304

2 Delavouët Max-Philippe, [compte rendu d’Aquarèla], Marsyas, n° 251, janvier-février 1947, 1303-1304

3 Aquarèla, 1946 (n° 5), e Branca tòrta, 1964 (n° 34). Son estats represes dins l’Òbra poëtica complèta editada pel CIDO en 1997, e reeditada per l’IEO en 2020.

4 Georges Ricard, Tables signalétiques et analytiques de la revue « Oc » 1924-1977, Béziers, CIDO, 1985.

5 La revista Viure es en linha sul site del CIRDOC a l’adreiça https://occitanica.eu/items/show/22551.

6 Rouquette Yves, « Léon Cordes, homme de parole et d’action », photos Charles Camberoque, Montpellier, Connaissance du Pays d’oc, n° 72, janvier-février 1986, p. 52-57 ; « Léon Cordes, la vie devant soi », Déclics, magazine de la vie associative, culturelle et artistique de l’Hérault, n° 5, janvier 1988, p. 16-17. Photos Charles Camberoque ; « Le vers est bon et naturel » [suivi de] Textes de Leon Còrdas estrachs de Branca tòrta e Dire son si, Entailles, n° 4, mai-juin 1976, p. 12-30. A aqueles articles s’ajustan mantuna recension dins La Dépêche, recensions rejonchas per Vent Terral en 2013 sota lo títol En occitan. Une histoire buissonnière de la littérature d’oc : Leon Còrdas : avec humilité, l’œuvre indispensable », 4 mai 1974, p. 29 ; « Leon Còrdas : Los Macarèls, pour refuser l’inadmissible, 16 novembre 1974, p. 55 ; « Troubadours aujourd’hui, présentés par Léon Cordes », 1er août 1975, p. 99 ; « Trobadors al sègle XX : Léon Cordes ose adapter à la langue d’oc du XXe siècle les poèmes des troubadours », 23 décembre 1975, p. 129 ; « Leon Còrdas, Dire son si : précieuse soit la parole, contenu le cri »), 6 janvier 1976, p. 131 ; « Sèt pas de Léon Cordas. Néo-réalisme pas mort. Lettre suit », 22 novembre 1977, p. 221 ; « Des tuiles et des hommes » [sur La Batalha dels teules], 4 décembre 1979, p. 363 ; « Léon Cordes : Se conti », 9 décembre 1980, p. 393.

7 Leon Còrdas, Òbra poëtica. Traduction française en regard, Préface de Joan-Maria Petit, CIDO – Centre International de Documentation Occitane, Béziers, 1997. Reedicion IEO, coll. Classics occitans, Institut d'etudes occitanes, 2020.

8 Felip Gardy, « Drech e torçut », Dins un cèu talhant de blau, Tolosa, Letras d’òc, 2010, p. 21.

9 Felip Gardy, « Drech e torçut », Dins un cèu talhant de blau, Tolosa, Letras d’òc, 2010, p. 21.

10 Poèma que l’edicion complèta (IEO, 2010, p. 153) data de las annadas 1943-1945.

11 P. 53-55 de l’edicion CIDO 1997.

12 Lo son d’aquela votz : Léon Cordes – Poèta paisan / Poèmas meses en musica, Collectiu Còp-Sec, 2016.

13 Philippe Vialard, Camin, CD Pahaska Production, 2018.

14 Corregissèm una cauquilha de l’original : « muougrana ». Laissam la « a » finala.

15 Lo nom de Còrdas apareis amb tres grafias diferentas dins lo tèxt (Còrdas, Cordas, Cordes), avèm servat la fòrma classica « Còrdas ».

16 Leon Còrdas / Léon Cordes « canti per los qu'an perdut la cançon », études réunies par Marie-Jeanne Verny, Revue des Langues Romanes, 2016, 2 : https://journals.openedition.org/rlr/413.

Lo son d’aquela votz : Léon Cordes – Poèta paisan / Poèmas meses en musica, Collectiu Còp-Sec, 2016.

Marie-jeanne Verny

Univ Paul Valéry Montpellier 3, ReSO EA 4582, F34000, Montpellier, France

Article del meteis autor