- Oc 173, 1959, p. 36. Recension d’Aquarèla per Enric Espieux

Poeta de l’amor, Aubanèl o foguèt, non sens estre estat un temps poeta d’un amor que sabem. E me pense a l’estudi de J.P. Sartre sus Baudelaire. Que per lo poeta di Fleurs du Mal, l’amor sarià estat causa vana e laugiera un cop considerada autra que pecat e pecat negre. A saber qu’amor es luenh d’èsser rebat de l’amor de Dieu, luenh d’èsser l’extatica e dolenta sorga de gaug e d’embriagament que d’uni i volon veire, ni mai lo gorrinitge, lo ruscle, l’amor de Marcabrun ; es lo pecat, la lucha, lo mespretz dau ceu.

Tant se poiriá dire d’Aubanel, amb quauqui reservas, que lo cantador de la Miougrana14 cerca pas lo brutici a bel expressi. Mai abrasamat que poirit, mens Manfred que Tristam. Sa dicha es en idea. Son estacament a la belor es un giscle de rais dins son òbra.

Amb aquò, creire amb Aragon que :

Il n’y a pas d’amour heureux…

Lorca ven au contra, e mai Còrdas15. I patiments espiritaus, a l’aspra dolor que s’impausan li que sabon pas l’amor, s’enaura contra lo doç lagui de l’amor cortés, lo pasi plaser de l’amar. Pasi plaser, pastat de vida que n’es nascut, plaser de natura que se mescla au lalejar dau vent per lo fuelhum.

Amor de carn que Peguy n’auriá pantaisat e en quau Nosta-Dona, e mai ela (qu’es la divessa sobeirana, quora Cibela, quora Kipris) non saupriá que faire gràcias.

Notar la prega a Nosta-Dona, en aqueli poemas de Còrdas. Ansin fagueron li trobadors, ansin Mirelha fisava si paganis amors i pagani Santas.

Amor deliure de complexs, purificador d’anmas, carnau de segur, flama druda. La cara di causas n’es tremudada ; lo classic campestre lengadocian ne perd la duresa aguda de son estec ; es plus que quadre d’amor, elements de natura concebuts per l’amor e nascut d’eu.

Aquarèla ? I a d’Aquarèlas, i a mens, i a mai. Foc que s’abranda sus lis auturas, vent de febre, mistic e carnau au cop. De misteri tanben, e pasmens, degun procediment, sobre-naturau. Irrealitat dau monde. Leon Còrdas.

Cercar aqui la porgida occitana, e coma lo registre de l’amor etern que n’es enriquesit.

Letras d'òc 4, octobre-décembre 1965, p. 16. Recension de Branca tòrta per Joan Larzac

« Tota paraula es una abelha que pòrta sa carga d’amor ». Ara o sabiàm. E mai esperàvem lo segond viatge, tant nos aviá meravelhats lo miracle d’un cargament sens ges de pes, coma la barca de l’Inferno, coma las alas enveirentas, coma lo pincèl leugièr de l’aquarelista. De mots que quichan pas jamai, e que pr’aquò son grèus, embegurats d’un mond pres dins l’onirisme lorcian e lo somi de Pons e los pensaments de Còrdas. Lo segond renovèla a de còps lo miracle : Jòia, lo Somi, Segas cantaràn longtemps lo jòc de la despossession quand lo païs e l’arma, lo sentiment e lo verai fan a atrapeta e a copafil. Mas tant d’emocion retenguda, sola una disciplina d’estil i podiá daissar son espandi. Aqueste còp lo dosatge çai es pas totjorn. I a pas de valsas que viran dins son ritme farlabicat e de chifras que fan sa ronda de folclòr convengut : Còrdas fa de Lorca amb son atiralh de sang, d’iranges, de raubas e de vent finocha. Fa puèi de Pons sens Còrdas, e l’aire jòga amb la fuòlha dins lo moment que Hugo, ailàs, plora pas. E quora enfin Còrdas vòl far de Còrdas, doblida la leiçon dels autres, e lança lo poëma que i a pas pro encara de fons, de silenci per lo caplevar. Anam alara al pièger. Lo cargo, borrat de Libertat, de Solidaritat, d’Amistat, d’Intimitat e d’un plen fais d’abstraccions, se pren per un novèl Cuirassé-Sirventèsc arborant Prètz e Paratge, Amor, Jòi e Jovent. Mas la frasa pòrta mal, e lo « cant solidari » parla a un public de sendicats que legiràn pas mai son poëma. Al lòc que Aquarèla, los filhs d’obrièrs o auràn legit. « La musique qui marche au pas cela ne m’intéresse pas ». « Fau pas bèl-bèl a vèostre torn de vila, guerrejaires ». Tant aimi Brassens. Coma la « triste querele » de Du Bellay, o las insultas de Dante contra sa « terra prava », « non donna di provincie ma bordello » mai m’agradan que lo « nòstra maire la tèrra siás una puta cap e tot ». Sens comptar que Prévert sabi’a tanben son Paire-nòstre. Consi mai ponhenta es la plancha d’un Salvador Espriu – sans rien en lui qui pèse ou qui pose !

Anem, un Còrdas nos bailarà pas dos còps aqueles poëmas de campèstre, d’amor e de seccion locala. Me perdonarà d’aver parlat de son segond libre abans lo tresen. O caliá ben per Letras d’Oc : n’aprofièiti per demandar a l’editor coma a l’autor d’un autre biais s’Aquarèla es agotat. Se ne demòra, ne vau benlèu comprar per mos amics.

Ives Roqueta, Presentacion de Branca tòrta, Viure, n° 2, 1965, p. 50-51.

Ai pas esperat res amb mai de talent que lo segond recuèlh de poëmas de Còrdas, talament son primièr libre (Aquarèla : 1946 — vint ans totara...) èra estat çò que Messatges nos donèt jamai de mai esmovent, de mai ric d'esperança.

Eveniment e libre unic. Sens ges de bavardiá e sens brica de pausa, un òme del pòble d'òc lai accedissiá al sòmi creador. Non pas certas aquel sòmi qu'es fugida davant la vida e que totjorn nos es vengut en òdi, mas aquel que — per parlar coma Joë Bousquet — nòstra vida concèp quora fasèm pas qu'un amb ela : aquel qu'es la revolucion de l'arma, ara dobèrt de còps a de poëtas e qu'espera tanplan los òmes, totes los òmes, totes los òmes a l'endeman d'un ordre social evoluit.

Amb Aquarèla lo temps de las promesas èra passat. Un poëta solitari e un poëta solidari veniá de prene vam. Una votz, a pro penas auçada al mitan d'autras votz somiava sa condicion sul ton de l'enonciacion mai nusa, sens tolerar gens de descrocament entre lo viure e lo dire, trapant del metèis movement son ton e mai sa poëtica d'incarnacion e de paciéncia :

Quand coneiràs que la paraula
Te conven e que son messatge
A retardat d'una beluga
La nuèit crentosa al ras del jorn...

Dire : un temps nisat entre dos silencis, entre dos sòmis bastissèires que tot i podiá nàisser d'images e pas que d'images lentament amadurats dins la ruminacion doça de la vida, e a penas delargats puèi. Dire : una poësia de l'agach e del viure enonciada dins una paraula esparnhaira refusant tot al còp lo prosaïsme e lo cant.

D'aquel estat de gràcia ; que fasiá tot passar, que sabiá — grands soscs e menudalhas — de Qué demòra ?

Fòrça, en aiçò totjorn que Còrdas sap o a pas delembrat çò que fa l'unicitat de sa poësia, aquel moment de miracle ont la paraula s'adoça, ont lo poëta, sens s'en mainar ni mai o voler, se desparaula, o puslèu s'emparaula de tot un pòble, dins una mièja-votz eliptica e somiaira delargaira d'images.

Gaire pr'aquò, per pauc qu’òm veja coma la solitud dont Còrdas noirissiá sa paraula, a pogut cambiar d'un libre a l'autre. Finida aquela solitud qu'èra lo luòc de las retrobalhas de l'èsser, la pacienta e apassionada descoberta de se. Sols quauques poëmas ja vièlhs ne pòrtan la marca : lo sòmi, la jòia e Segas, un pauc mens. Es venguda separacion. Es sentida coma separacion. E lo poëma quita d'èsser la frucha obligada del jorn. Es pas pus que paraula sauvada contra lo grand silenci destrantalhaire. Lo de la mòrt ? Non pas : lo d'una vida tornada al comun e compresa aital.

Amargança de Branca Tòrta. Còrdas, l'integrat, lo sol integrat dels poëtas de son temps (vòli dire lo sol per qual i aguèt pas cap de iàtus entre la vida e la lenga de cada jorn) es vengut un òme sol. Un poëma d'ara o ditz, Camins, vertadièr polsar de l'arma, quilhant en images mal nosats mas d'aitan mai terriblas, lo constat de las desfachas : mementa venguda rodal. Dieu empegat coma una paur entre de brancas, tèrra tornada a son principi, amistat perduda, ermàs :

Veses ben dins la batalha
que soi sol coma un ermàs...

Sol. E non pas solitari. Coma un ermàs : inutil. Poiriá èsser esfraiós, coma la mòrt. Es trist, solament, coma de viure.

Desrasigament ? Pèrdia del contacte ? Drama banal de l'òme del pòble vengut a la cultura ? Es pas l'endrech aicí de o curar. Simplament son aquí los textes que ne pòrtan la marca : lo drama es pas interiorizat, levat Camins. Es portat sus la plaça. Lo ton de la convèrsa, la logica dinamica del sòmi son abandonats. Siám al temps del Sirventès. Lo poëta quita de vèire e crei e giscla çò que crei. Còrdas se quilha, s'ufla, oratoriza. Pilha, quitament : lo poëma que comença coma un grand sospir de malastre :

Nòstra maire la terra
Siás una puta cap e tot...

finís qu'emprompta als orators del pòble, del paire Hugo al P.C. en passant per Barta lo vièlh, tot un atiralh de meeting e de poësia aisida : Ròsas rojas, man parada, profechaires, ponh levat... Còrdas, qu'èra lo pòble, s'es fach pòble.

Retorica sus sas mans. E lo poëma (terriblament esmovent quora lo remembre n'a pas pus retengut que los images e la sensibilitat ferotja e modèsta que circula dins eles sens capitar a los ligar) ten pas la lectura. Aquí mas mans... Aquí mas mans. Sol un procediment retoric arquitectura lo poëma. E lo poëma ne ronquèja.

Siam pas pus davant un òme del pòble que parla. Mas davant un òme que parla al pòble. Separat d'una comunitat d'òmes dont n'èra vengut coma la votz involontària. Còrdas cerca son public, s'esfòrça de l'aténher, cerca a restablir, per totes los mejans e mai que mai per los qu'es convengut de trapar populars (tornadas, repeticions, trepejaments, images explicatius, expressions popularas), la comunion perduda. Pensi pas que siá util d'amolonar d'exemples. Pas mai que cresi que siá aicí la plaça de citar tot çò que caup de granda poësia un libre coma aqueste.

Era just e onest solament de dire ma decebuda, d'ensajar de dire, mai encara a Còrdas qu'a son legèire, que lo drama que viu ara es un drama banal : lo nòstre, cada jorn. Servís pas de ren de lo voler defugir. I cal solament aplicar lo drech fil de la rason, la fòrça de la vida e del sòmi, los poders d'una paciéncia que renega pas ren, tota l'ambiguitat del lengatge e del nòstre mai que cap mai. Cal saber escriure e legir los poëmas de crisi, los tèxtes de passatge. Son pas los mai de bon escriure ni los mai aisits d'aimar. Mas l'aderéncia a la vida demòra la sola causa, amb la volontat de fermesa, que devem exigir, los uns e los autres. E deman es deman.