A la fin deis annadas setanta, André Neyton sollicita leis escrivans de la nòva generacion, en bosca d’escrituras diferentas capablas de renovelar un teatre d’òc que se cèrca sa plaça. Florian Vernet, tant coma René Merle o Gaston Beltrame, fa partida de l’aventura e desvelòpa alòrs una escritura dramatica bilingüa qu’es interessant de tornar legir, quasi cinquanta ans mai tard. Aquela òbra es, malurosament, demorada confidenciala. L’escritura teatrala de Vernet es estrechament ligada au Centre Dramatic Occitan e fuguèt mai que mai mesa en scèna per André Neyton, a Tolon. Avèm relevat, mercés a Françoise Bancarel dau Cirdòc-Institut occitan de cultura, 10 pèças :

1977 : - Proprietat privada, es enebit d'intrar (mesa en scèna André Neyton, pèça bilingüa)
- L'Asili (mesa en scèna André Neyton, pèça bilingüa)
- Totòbra, radassa e companhia (mesa en scèna André Neyton, pèça bilingüa)
- La Sainte estampille (tapuscrich conservat au CIRDÒC, fons d’archius de Claudi Alranq, pèça bilingüa)
1978 : - Operation Chola Babau (mesa en scèna André Neyton, pèça bilingüa)
1980 : - Nini Polyphème (mesa en scèna André Neyton, pèça bilingüa)
- 14 sketches hachés (mesa en scèna Jean-Pierre Sauvet. Compagnie Occitane Guillotin Phoebus. Tapuscrich conservat au CIRDÒC, fons d’archius de Claudi Alranq, pèça bilingüa)
- Le fabuleux tableau des merveilles estampille (Compagnie Occitane Guillotin Phoebus. Tapuscrich conservat au CIRDÒC, fons d’archius de Claudi Alranq, pèça en francés)
1981 : - Pour quelques parpelles d’agasse (tapuscrich conservat au CIRDÒC, fons d’archius de Claudi Alranq, pèça bilingüa)
- Sensa data : - Leis enterrats son pas mòrts ! arriban ! (tapuscrich conservat au CIRDÒC, fons d’archius de Claudi Alranq, pèça bilingüa)

Primiera pagina dau tapuscrit de Leis enterrats son pas mòrts ! Arriban !, Cirdòc-Institut occitan de cultura

Aquela escritura es donc estrechament ligada a un contèxte creatiu, a la vida d’una companhia e a una volontat de s’adreiçar a un public qu’es encara en contact amb la lenga d’òc mai qu’es largament francisat. D’un cert biais, aqueste trabalh teatrau es una temptativa concreta de « retroçar la diglossia » coma l’aviá pensat Robert Lafont. Nos concentrarem aicí sus la presentacion dei tres primieras pèças dau corpus que fuguèron publicadas per lo Centre Dramatic Occitan (CIRDOC cote CBC 588, un sol exemplar conservat) e foguèron creadas lo 15 de janvier de 1977 au Teatre de la Pòrta d’Italia a Tolon.

Primiera de cobèrta de Tres pèças de Florian Vernet

Brèus resumits dei pèças

Proprietat privada

La primièra, Proprietat privada. Es enebit d’intrar es una pèça que jòga sus lo genre dau teatre claus, a pòrta barrada [huis clos] e met en scèna un òme vièlh, Monsur Amauric, embarrat dins son cagador, confrontat a la disparicion progressiva dei pòrtas dei membres de son ostau… I reconeissèm clarament la fina mescladissa d’umor e de fantastic que caracteriza, en bòna part, l’escritura de Florian Vernet. L’accion se debana au luec dich La Lobiera, pròche de Falhença (83) dins una anciana bastida provençala, e se duerbe sus un lòng monològue dau personatge principau que debana, en occitan amb quauquei rarei passatges en francés, una lònga tièra d’idèas reçaupudas sus la societat, la guèrra, l’imigracion, la joinessa desvariada etc…

Davant l’invasion progressiva de son ostau per de gents qu’ausissèm, mai que vesèm jamai, son territòri se redusís de jorn en jorn. Son darrier refugi seràn lei comuns ont a pres suenh de s’emportar lo telefòne. La seguida de la pèça es consacrada a d’escambis telefonics amb la secretària dau notari, puèi la polícia. Escambis subrerealistas onte Monsur Amauric tempta d’explicar l’absurditat de sa situacion en passant de la lenga d’òc au francés, metent en relèu lo conflicte linguistic amb un umor caustic. Coma totjorn encò de Vernet, lei personatges an de noms incredibles e risoliers, coma lo notari « Mèstre Romanhòla ».

Aquesta comedia sociala e culturala vira a la cachavièlha e pren una dimension mai negra e inquietanta quand lo vièlh, abandonat de totei, se retròba en convèrsa amb lo « Sòmi », una entitat estranha, exteriora, benlèu sa quita consciéncia ? Au passatge, Florian Vernet tira a bolets roges sus leis aparaires d’una Provença de musèu, sus lei vendeires de la tèrra au profièch dau « Tot Torisme » e sus lei reaccionaris que badan ais idèas d’extrèma-drecha. Ansin, Amauric ne ven a regretar que leis Alemands non aguèsson ganhat contra leis aligats en 1945 :

Se leis Alemands l’avián ganhada, la darnièra d’aquí, aquela de Quaranta, cresetz pas que lei causas anarián un pauc mielhs ?

Fin finala, a fòrça de se replegar sus eu e de creire a totei lei sirenas de l’òrdre, de la nòrma, de l’unitat, lo vièlh se retròba arrapat a sa sola, unica e darriera possession : lo tròne dau cagador… E tot s’acaba dins la paur viscerala de l’invisibilitat e de la disparicion totala.

L’Asili

La segonda pèça, L’Asili, es un lòng dialògue bilinguë entre dos personatges, un òme e una femna (que ne coneissèm pas lei noms), embarrats dins çò que sembla ben d’èstre un asili o una mena de camp. La primiera didascalia e lei primiers escambis pausan lo decòr :

Sus lo davans dau pontin, un grasilhatge. Darrier, en pijamà ralhat, l’Òme. Es en trin de recampar de grans de sabla e de lei botar, a cha un, dins una boita de consèrva que vuejarà dins lo bidon, au centre de la scèna. Per lo moment, sèrve soletament de bordilhier. La frema intra, l’agacha un moment, interessada, puèi :
F : Qu’est-ce que tu fais là ?
O : E bèn, la Revolucion, veses pas ?
F : La Révolution ? La vraie Révolution ?
O : Segur !
F : Et, en quoi ça consiste exactement, ta révolution ?
(L’Òme l’agacha, mesfisent)
O : La Révolution (doctorau), ça consiste (se repren) La Revolucion consistís a recampar, aquí, dins la cort, (fa un gèste), de grans de sabla prealablament chausits, puèi a lei metre, après l’un l’autre, dins aquesta boita…
(estabosiment e curiositat de la frema)

Aqueste dialògue permete un juec d’equilibri entre l’occitan e lo francés e crèa una mesa en scèna linguistica interessanta. D’alhors la femna demanda a son interlocutor masculin :

C’est peut-être un détail, mais, tu pourrais m’expliquer pourquoi tu ne parles pas comme tout le monde, pourquoi tu parles provençal comme les vieux ? Qu’est-ce que tu as, au juste : un complexe d’Œdipe renforcé, une schizophrénie galopante ou une paranoïa aigüe… ? Tu n’es pas dangereux au moins ?

Vernet s’amusa amb la diglossia e l’auto-derision. I vesèm ja aquela capacitat de recuol e d’auto-critica, aquel agach agusat sus un monde occitan que serà, mai tard, pintrat coma una « Nau dels fòls » dins lo roman satiric eponim paregut en 2016. Aquesta pèça possedís ben mai de didascalias e de nòtas per ajudar lo comedian dins l’incarnacion dei personatges. Vernet i cèrca un teatre mai fisic, onte cada personatge se remanda la paraula amb fòrça, creant, progressivament una tension paupabla.

L’òme e la frema acaban per trabalhar ensem, assajant de triar e de recampar aquesta sabla de la « Revolucion », puèi avançan ensem dins la questa d’una clau que lor permetriá de quitar l’asili… Dins lo vai e vèni dei lengas, s’atròba que la frema se mete tanben a parlar occitan e que lo francés s’escafa. Mai la lenga dau poder tòrna a la fin, quand la pèça pren una autra dimension e s’apròcha de la sciéncia ficion o dau roman anticipatiu (dos genres cars au prosator Vernet). I retrobam, coma dins la primiera pèça, una scèna de cachavièlha e l’aparicion de dos novèus nats, de « bessons » que son pas sensa nos rapelar lei fètus dei J@rdinsdelasdelícias.com…

Totòbra, radassa e companhia

Aquesta tresena pèça es, tornamai, bastida sus un juec a dos comedians. Citam aicí la primiera didascalia que pausa clarament lo contèxte :

Sus lo pontin, un liech, un paravent, una cadiera e un ridèu. Sus lo liech, un òme (en realitat una mariòta) es cochat, lei pès vers lo public… Sota lo lençòu qu’encubrís pudicament l’espectacle, l’esquina virada, una cagòla « felliniana » es en trin de s’enrabiar après un client que dèu esprovar quauquei dificultats per pas mancar son còp.

Dins aquesta scèna, lo « président du Conseil des Ministres » morís subran d’un arrèst cardiac en fasent l’amor amb una prostituïda. Florian Vernet s’inspira benlèu aquí de l’afaire de la mòrt dau president Félix Faure, en 1899, dins lei braç de sa mestressa… La prostituïda, apelada « R » per « Radassa » es lèu confrontada au varlet (notat « V ») que descuerbe lo malastre. Se’n seguís un dialògue a l’entorn de la despolha dau president onte lo varlet s’apercebe que la radassa en question es sa quita maire !

Lo duò, après s’èstre carpinhat en desvelant lei secrets de familha, assaja de trobar una solucion per se sortir d’aquest engambi. La radassa parla mai que mai occitan e son fiu parla francés. Ansin lo partatge dei lengas permete d’illustrar la separacion generacionala e dona de credibilitat a l’usatge dau bilinguisme. E, quand lei personatges parlan francés, emplegan una granda quantitat d’occitanismes :

V : Dis, Man, c’est bien beau toutes ces histoires, seulement on peut quand même pas rester plantés au mitan à chacher gentiment… il faudrait mettre de l’ordre… je sais pas… tu pourrais t’habiller par exemple pour commencer.

R : Un peu d’ordre… m’habiller, bon… (se lèva lo lençòu : en dessota es vestida, encara qu’un pauc rufada e malembralhada, d’un « compausat folcloric niçard-arlatenc-tolonenc »… tèn a contar son istòria.) Je l’avais rencontré ça fait un bout de temps pendant qu’il était étudiant et qu’il passait ses vacances sur la côte avec ses parents. Il était niais ! que c’est pas possible… il l’est resté d’ailleurs…

Aquesta darriera pèça dau libret es clarament una comedia que quita jamai sa tonalitat satirica. I a pas de cambiament d’ambient coma dins lei precedentas. La radassa e son fiu de varlet s’organisan per evitar l’escandale e per se gardar una plaça pròchi dau poder. Representan, totei dos, de figuras miegjornalas qu’acceptan lor estatut subaltèrne e participan d’una ipocrisia generala au servici d’un Estat-Nacion centralisat. I retrobam aquelei personatges ipocrites e clafits de mediocritat que pòblan l’òbra romanesca. Au passatge, l’autor se trufa dau Felibritge quand la radassa decòra lo president dau conselh d’una « bodraga1 d’aur » :

R : Monsur lo President dau Conselh, siáu pas venguda per vos demandar vòstra ajuda que nos avètz acordada tantei fes dins lo passat… siáu venguda per vos gramaciar, au nom deis associacions que representi, associacions cargadas d’aparar e de mantenir lo patrimòni de nòstra bèla Provença en vos decorant dau simbèu, mila còps meritat, de Nòstra Tèrra Astrada de longa renadiva : la Bodraga d’aur ! Aquela distinccion onorifica, avèm decidat de vos la balhar per l’interés qu’avètz totjorn mostrat per nòstreis activitats… se me permetètz… Au nom :
Dei Musèus Poussós Recampats
Dei Poètas celestes de sota-prefectura
Dei Galejaires Professionaus
De la Confraria deis Ensucaires Institucionalisats
Dau Moviment Ondulatòri : « Desparlarem e mai Bretonejarem »
Dei Promoturs Imobiliers
Dei Beneficiaris de l’Amenatjament dau Territòri
Deis Amics dau Provençau Momificat a l’escòla
Dei Galobets encantats de Badamosca
Dei Provençaus Onoraris de Paris…
Vos decòri, Monsur lo President, de la Bodraga d’aur…

Un teatre per ara

En 1977, un an a pena après la publicacion de Qualques nòvas d’endacòm mai, Florian Vernet se manda donc dins una escritura dramatica que rapèla, sovent, lei tematicas de son primier recuelh de novèlas e anóncia tanben de grands motius de l’òbra venenta, notadament dei romans satirics. Dins lo provençau maritime qu’adoptèt en s’installant dins Var, l’autor s’ataca a totei leis empachas que pesan sus la cultura e la lenga d’òc dins un territòri sagatat per lo torisme e la folclorizacion. Aqueu teatre, emai fuguèsse demorat inedich e gaire jogat sus scèna, es ben l’illustracion d’una volontat de faire viure la lenga dins la societat, de la sortir de la posca dei libres e de la partejar dins un trabalh collectiu, amb Neyton e sa companhia. Es un teatre que s’apròcha dau trabalh de La Carrièra2 (per son aspècte militant, direct, que fa pensar au periòde dau teatre d’agit-prop) e mescla comedia, teatre de l’absurde (per l’absurditat dei situacions, mai que mai) e cultura populara carnavalesca…

Un teatre de son temps, segur, mai que se destaca de la destructuracion dau lengatge qu’es sovent operada dins lei pèças modèrnas (coma dins lo teatre de Ionesco, per exemple) ; de fach, Vernet propausa puslèu un teatre de la reconquesta de la lenga e de sa re-estructuracion… podriam dire… un teatre bilingue per retrobar la lenga d’òc, emancipada e liura.

Lei tres pèças que venèm de presentar s’ameritarián un estudi aprigondit, tant coma lo demai de l’escritura dramatica. Ara qu’es conservat, e mes a posita dau public au Cirdòc – Institut occitan de cultura, aqueste teatre serà benlèu analisat mai en detalh per d’estudiants, de cercaires o d’apassionats de literatura d’òc contemporanèa. Podèm tanben imaginar que de comedians actuaus tornèsson legir aquestei pèças, per lei readaptar, se’n inspirar : tan nos pareisson encara pertinentas, modèrnas, e en resonància amb lo monde vertiginós dau sègle XXI…